Getto van Warschau
Het uitgebreide archief van Levinson werd in de Tweede Wereldoorlog in kisten en doeken begraven in het getto van Warschau en kort na de bevrijding opgegraven. Het archief bevat “… intens ontroerende, eenvoudige, persoonlijke teksten: dagboeken, romans, schriften, kasboeken, notulen, bundels brieven, toneelstukken, gedichten, korte verhalen, sketches, partituren; en daarnaast een enorme hoeveelheid archiefmateriaal, voornamelijk van de Joodse Raad” (p. 7). Ze geven een tijdsbeeld van het (over)leven in deze veelbewogen periode.
Omstandigheden veranderen mensen|
Mijn verwachtingen waren gezien de citaten uit recensies op de omslag hoog gespannen maar het boek kon daar wat mij betreft toch niet helemaal aan beantwoorden. Het boek is in dagboekvorm uitgegeven en bevat een selectie van wat diverse Joden in het getto beleven. Dat zijn voor het grootste deel alledaagse gebeurtenissen in een weliswaar uitzonderlijke context die uitvoerig worden beschreven. Mensen worden getypeerd, gesprekken worden weergegeven en de lezer hoort over hun leefomstandigheden en het smokkelen van voedsel. De situatie verandert mensen en ze doen dingen “… waarvan ze zich drie of vier jaar geleden verre zouden hebben gehouden” (p. 162).
Hier en daar komt de historische context dan ook wel meer naar voren zoals de bouw van de muur in maart 1940 en later dat jaar de verplichting voor Joden om hier te gaan wonen. Het gebied wordt afgezet zodat zij er niet meer uit kunnen: “Wij Joden zitten met z’n allen opgesloten, dat is duidelijk”(p. 115). Er wonen ongeveer 500.000 Joden.
Joodse Raad
Tyfus, kou, huisvuil, het inleveren van bontjassen markeren de situatie. Aangrijpend zijn de aankoop van een oud paard dat illegaal wordt geslacht en de lijken op de begraafplaats.
De Joodse Raad moet dagelijks een quotum van mensen aanleveren voor wat herhuisvesting wordt genoemd. In één week tijd worden op deze manier ruim 47.000 Joden afgevoerd. De vraag is: “waar worden deze mensen naartoe gebracht, en met welk doel?” (p. 310). De toenemende onderdrukking is de voedingsbodem voor groeiend verzet. Iemand ontdekt dat de wagons die Joden afvoeren op dezelfde dag alweer terugkeren en dat bewijst de leugen van de zogenaamde reis naar het oosten zoals de Duitsers zeggen. Aangrijpend is de beschrijving van Treblinka in een geheime krant op 11 augustus 1942 met de beruchte selectie waarbij mensen naar links en naar rechts worden gestuurd en de baby in een koffer.
Verzet
20 oktober 1942 wordt het Joods Coördinatiecomité opgericht waarin alle politieke groepen hun krachten bundelen want “… het feit dat een mens een mens is, is belangrijker dan wat hij gelooft” (p. 442). Er worden bunkers gebouwd, wapens en munitie gesmokkeld en de strijd tegen de Duitsers verhardt zich al is het een ongelijke strijd: “we wisten dat het slechts een kwestie van tijd kan zijn” (p. 604). Een kleine groep weet te ontsnappen.
Het boek is omvangrijk met vele personen, gesprekken en gebeurtenissen. Het maakt indruk door de sterke wil om te overleven en zich tot het uiterste te verzetten. Toch denk ik dat het boek aan kracht had gewonnen wanneer het minder omvangrijk zou zijn geweest. Nu kost het toch wel moeite om geboeid te blijven omdat er teveel kleine dingen van persoonlijke aard naar voren komen die de vaart uit het verhaal halen.
John Hersey (1914 – 1993) was correspondent in het Verre Oosten voor Time Magazine en schreef gedurende de Tweede Wereldoorlog voor Life, The New Yorker. Hij deed verslag van de invasie op Sicilië en schreef het boek Hiroshima. Dit boek De muur verscheen voor het eerst in 1950.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
