Hoe een jeugdtrauma de grens tussen werkelijkheid en fantasie vervaagt
Wanneer een man van middelbare leeftijd na jaren weg te zijn geweest het huis van zijn jeugd weer eens bezoekt, komen de herinneringen van zijn kinderjaren langzaam tot hem terug. Herinnering is een sleutelwoord, want de Amerikaanse schrijver Neil Gaiman beschrijft de gebeurtenissen die volgen door de ogen van de hoofdpersoon toen hij zeven jaar oud was. Oudere lezers zullen weten dat herinneringen die zich op die leeftijd vormden niet altijd meer even te vertrouwen zijn, dat ze tot stand kwamen toen alles groter en enger leek dan het was. En dat is precies het gevoel dat Gaiman vast weet te leggen in De oceaan aan het einde van het pad. Fantasie en werkelijkheid vloeien moeiteloos langs elkaar heen en in elkaar over, tot het punt waar je als lezer niet meer weet wat echt is en wat niet.
Een wonderlijke familie
De wonderlijke gebeurtenissen beginnen wanneer de hoofdpersoon de Hempstocks ontmoet, een familie bestaande uit de elfjarige Lettie, haar moeder en haar oma. De drie vrouwen zijn een voortdurende bron van intrige en opereren met hun magische eigenschappen op een niveau boven de gemiddelde mens. Wanneer een kwaadwillende nieuwe huishoudster het leven van de hoofdpersoon op de kop zet, zoekt hij steeds vaker toevlucht bij Lettie en haar familie. Gedurende het verhaal introduceren zij hem tot de grenzen van de realiteit en soms zelfs ver daaroverheen.
Het boek staat vol met metaforen, maar Gaiman weet op meesterlijke wijze de grens tussen beeldspraak en werkelijkheid te vervagen. Dromen lopen over in de realiteit, en een reis naar een wereld van gigantische monsters en golvende weiden van kattenstaarten is een kwestie van een wandeling naar het eerstvolgende weiland. Maar tussen alle fantasie en magie door kabbelt een emotioneel verhaal over een jongen die zich niet veilig voelt in zijn eigen huis. De nieuwe huishoudster presenteert zichzelf niet alleen als een monster in de letterlijke zin van het woord, maar ook in de figuurlijke. Door de onschuldige ogen van een zevenjarig kind kijkt de hoofdpersoon toe hoe de huishoudster zijn familie uit elkaar trekt en zijn vader tot donkere daden aanspoort. De fantastische elementen werpen een vertroebeld filter over de traumatische ervaringen, maar daardoor is de impact des te groter, aangezien het aan de lezer is om de waarheid in elkaar te puzzelen.
Kiezelsteentje in een eendenvijver
Uiteindelijk gaat De oceaan aan het einde van pad over hoe ervaringen uit onze jeugd als een steen in het water rimpelingen teweegbrengen die tot ver in ons leven door golven. Voor een volwassene is de som van zijn of haar ervaringen als een oceaan. Nieuwe gebeurtenissen maken niet meer dezelfde indruk als toen we kinderen waren, toen die ervaringen nog in een eendenvijver te proppen waren en een klein kiezelsteentje onze hele wereld op kon doen schudden. Deze extra significantie van jeugdervaringen vertaalt Gaiman naar wonderlijke en fantastische gebeurtenissen. Hij maakt het jeugdtrauma van het hoofdpersonage tastbaar.
Hoewel het boek zich als een young adult roman presenteert, is er ook voor de volwassen lezer veel waarde te ontdekken in het werk van Neil Gaiman. De ervaringen waar hij over schrijft zijn universeel en in meer of mindere mate onderdeel van elk mensenleven. Gaiman gebruikt elementen van fantasy en magisch realisme niet als een doel op zich, maar als een middel om de grenzen van geheugen en trauma te verkennen. Herinneringen zijn de enige hulpmiddelen die we tot onze beschikking hebben om ons eigen verleden te reconstrueren, maar tegelijkertijd worden ze vervormd en verkleurd door de invloeden van emotie en tijd. Dit fenomeen weet Gaiman in De oceaan aan het einde van het pad knap te vatten.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
