Onheilspellend, complex en ogenschijnlijk rommelig
De passagier van Cormac McCarthy is het eerste deel van van een tweeluik, waarvan deel twee – Stella Maris – begin december zal verschijnen bij De Arbeiderspers. De 89-jarige succesauteur stond eerder garant voor romans als Suttree, Meridiaanvan bloed en De weg. Het is niet ondenkbaar dat dit de laatste romans van zijn hand zijn die zullen uitkomen.
Verontrustende proloog
Het boek begint met een verontrustende proloog waarin een jager iemand vindt die zich in een winters landschap van het leven heeft beroofd door ophanging. Een gruwelijke, maar verrassend poëtisch beschreven scène.
Robert Western is uitgezonden als bergingsduiker naar de Golf van Mexico. In de duistere diepte treffen ze een vliegtuigwrak aan met acht passagiers. ‘De copiloot zat nog in zijn stoel vastgesnoerd maar de piloot zweefde boven hem tegen het plafond. Zijn armen en benen bungelden omlaag als bij een enorme marionet.’ Schijnbaar heeft een visser het wrak opgemerkt, maar vanwege de duisternis onder water lijkt dat zeer onwaarschijnlijk. Ze ontdekken dat er een paneel van de vluchtinstrumenten ontbreekt en de zwarte doos is verdwenen. Ook het feit dat er geen tekenen zijn dat er paniek is geweest in het vliegtuig is iets waar ze zich het hoofd over breken. Wanneer er vragen komen waar de negende passagier is gebleven, is dit het begin van een reeks aan intriges en een schimmig kat-en-muisspel.
Dreigend huisbezoek
Thuis krijgt Western onverwacht bezoek van mannen met badges, die hem bevragen over hoe hij het vliegtuig had aangetroffen. Helemaal vertrouwen doet hij het niet. Wanneer zijn bankrekening, paspoort en auto in beslag worden genomen slaat hij op de vlucht.
Wat begint als een spannend verhaal verandert gaandeweg. Het verhaal lijkt dan in te zakken en de vraag op te roepen waar het heen gaat met de plot. Western bezoekt vele oude bekenden en er volgen diverse gesprekken over ethische, filosofische en natuurkundige vraagstukken. Diverse hallucinante intermezzo’s uit het verleden, waarin zijn overleden zus Alicia een stem krijgt, wisselen de belevenissen van Western af. Zij leed aan paranoïde schizofrenie en verbleef in een psychiatrische kliniek. Met haar had hij een bijzondere relatie; de twee waren in hun jonge jaren verliefd op elkaar.
Ze zijn beiden alleen op de wereld. Van hun wetenschappelijk geleerde vader hebben ze hun voorliefde geërfd voor wiskunde, natuurkunde en kwantummechanica. Tevens liet hun vader hen een grote som geld na.
“Toen ze zestien werd gaf ik haar een auto. Dat was in Tucson. Na een paar weken pakte ze al haar spullen in en reed van Tucson naar Chicago. Zonder te stoppen. Het was een snelle wagen en zo reed ze er ook mee. Ze reed alle afstanden zonder te stoppen. Ze klemde haar haar vast in het raampje zodat ze een ruk zou krijgen als ze in slaap viel.
Typisch schizogedrag.
Dat ze haar haar vastklemde?
Nee. Dat ze zonder te stoppen reed.”
Diversiteit aan schrijfstijlen
Wat opvalt is de diversiteit aan schrijfstijlen; beschrijvende passages, zoals we van McCarthy gewend zijn, en pittige dialoogscènes. Het ontbreken van interpuncties vergt tijdens het lezen van de dialogen oplettendheid van de lezer. McCarthy strooit hier en daar kwistig met het woordje ‘en’; vele zinnen zijn opgebouwd uit een reeks van minutieus beschreven handelingen die soms overbodig zouden kunnen lijken, maar zorgen tijdens het lezen voor een cadans in de bezigheden van de personages. Het boek eindigt met melancholische gedachtespinsels van de hoofdpersoon.
“Hij had geen foto van haar. Hij probeerde haar gezicht te zien maar hij wist dat hij bezig was haar kwijt te raken. Hij bedacht dat een vreemde die nu nog niet geboren was misschien ooit haar foto zou vinden in een schoolalbum in een stoffig winkeltje en versteld zou staan van haar schoonheid. Terugbladeren. Weer in die ogen kijken. Een oeroude wereld die toch nooit zou ontstaan.”
Veelheid aan lagen
De passagier is een roman met een veelheid aan lagen, zo wordt onder andere de moord op J.F.K. uitgebreid geanalyseerd en wordt er gesproken over het feit dat vader Western zijn aandeel heeft gehad in het ontwikkelen van de atoombom. Maar wat er nou precies met de negende passagier is gebeurd en waarom het vliegtuigongeluk in de doofpot moet worden gestopt, wordt niet duidelijk. Op de vertaling door Arjaan en Thijs van Nimwegen is niet aan te merken, zij het niet dat de zin “Wat vliegt de tijd toch als je pret hebt.” wat gekunsteld overkomt in een Nederlandse vertaling.
Thema’s als rouw, verlangen en de zin van het bestaan doordesemen het verhaal. Een veelvoud van onderwerpen maken het verhaal complex en ogenschijnlijk rommelig. Het laat de lezer met diverse losse eindjes achter; losse eindjes die hopelijk in het tweede deel samen zullen komen.
—
In verkorte versie verschenen in Boekenkrant en volledige versie op Met de neus in de boeken
