1952 was een rotjaar
[Recensie] De dunne boeken van Annie Ernaux (1940), onverwacht Nobelprijswinnares 2022, kom je alom tegen op Franse brocantes. Begrijpelijk. Ernaux is een veelschrijfster met gewone thema’s, opgeschreven in een even gewone-mensen Frans. Niks academisch of litéreairs, wel indringend. Zelfs wrang-humoristisch, al vraag je je af of zij dat echt beoogt.
Tussen de hoofdstad en provinciesteden gaapt in Frankrijk een groter gat dan in Nederland. Annie Ernaux, in haar werkzame leven afstands-taalonderwijsdocent in Normandië, is er het vleesgeworden voorbeeld van. In haar hele literaire oeuvre ploos ze levensgebeurtenissen uit, afgezet tegen een grotere sociale context; al klinkt dat veel zwaarder dan hoe Ernaux schrijft. De openingzin van haar boek over schaamte, De schaamte (La Honte) hakt er in als bij een policier.
Realistische tijdsbepalingen
Op een julizondag zou haar vader haar moeder bijna vermoord hadden: aan het begin van de middag. Die realistische tijdsbepaling werkt bij mij op de lachspieren, zoals dat meerdere keren gebeurde in het dunne boekje. Wat de aanleiding voor de “moordaanslag” is, blijft onduidelijk. De vertelster was niet thuis maar in de kerk. Zo volgt direct na de melding een minutieuze beschrijving van wat er verder op de omineuze, anders zo lome zondag in de ouderlijke kruidenierswinkel annex slijterij gebeurde.
De vertelster had na het kerkbezoek – zoals gewoonlijk – zondagse gebakjes gehaald in het nieuwe sfeerloze winkelcentrum. Thuis aangekomen stond de radio op een humoristisch programma van een conférencier met een gemaakt piepstemmetje. (Lachen)
De binnenhuizige beklemming is bijna zoals in Gerard Reve’s De Avonden.
In de Amerikaanse literatuur heet dit genre – waarin Ernaux al eerder schreef: “kitchensink realism”(Denk aan Raymond Carver, Richard Ford, Tobias Wolf, Kevin Canty). Maar Ernaux kijkt verder dan het aanrecht in de keuken. Ze slaat aan het documenteren.
Het gebeuren wijt ze al gauw aan het weinig gelukkige jaar 1952. 44 jaar later zoekt ze in krantenarchieven naar verklaringen hoe het zo’n rotjaar had kunnen worden. Tevergeefs natuurlijk. Maar de schaamte die zich in 1952 over haar uitstortte, bleef haar vervolgens achtervolgen. Hilarisch treurig is het verslag van een soort verzoeningsreis, een georganiseerde bustocht die zij met haar vader maakt naar Lourdes. Genade afsmeken bij Maria en Bernadette van Soubirous. Haar vader heeft het trouwens niet zo op het geloof, haar thuis gebleven moeder juist wel.
En passant bezoeken ze ook de mondaine badplaats Biarritz. Is dat even jammer: geen zwemkleding mee. Die hebben ze overigens helemaal niet vader sacherijnt als ze in een pension niet van de kaart mogen eten zoals de meer betalende individuele gasten. Als hij met mede-middenstanders in het gezelschapje eens gezellig een cognacje wil drinken, blijkt de winstmarge van het café wel erg hoog.
Standsverschil
De naamloze vertelster ontmoet een leeftijdgenote die zich echter instinctmatig afkeert van haar. Het standsverschil is te groot. Gebiologeerd bekijkt ze een jong, verliefd stel dat zich tegoed doet aan een onbekende witte dikkige drank. Yoplait, laat staan yaourt (yoghurt): nee, daar had ze nooit van gehoord. Ook niet dat je als zongebruind tienermeisje flirterig in het rond kan dollen. Tenminste, niet in háar leven.
Terug thuis staat de winkel/slijterij voor een faillissement. Pa en Ma doen teveel op de pof om de klanten te plezieren en dat breekt ze financieel op. Moeder beknort man en dochter dat ze in Lourdes niet hard genoeg voor economisch herstel gebeden hebben. Dus heeft die op zich ook niet zo goedkope reis niks uitgehaald. Zucht. Aldus schetst Ernaux een kleinburgerlijk bestaan. Daarvoor hoef je overigens geen Franse tiener uit Yvetot te zijn, maar even zo goed een naar cultuur hongerende bankbediendezoon in een Amsterdamse tuinstad, drie jaar geboren na dat rotjaar 1952.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
