Verre reizen en superlatieven: Marco Polo’s avonturen
Verre reizen vragen om superlatieven en wie het verste reist grijpt naar de overtreffendste trap. Zo ging het in ieder geval met Marco Polo, toen hij aan het eind van de dertiende eeuw verslag deed van zijn reis van bijna een kwart eeuw naar Perzië, Afghanistan, Tibet, China, Indochina en via India weer terug.
Rabarber
Hij ontmoet er “de Grote Heer” die meer goud en zilver bezit “dan enige andere heerser ter wereld”, ziet er “de aanzienlijkste en beste stad van de wereld”, “de mooiste en grootste baden ter wereld”, de streek waar “meer suiker verbouwd en gefabriceerd [wordt] dan in de rest van de wereld”, maakt kennis met “de langst levende mensen ter wereld” (de Brahmanen), ontdekt “het mooiste stijve linnen ter wereld” en aanschouwt zelfs bergen met een ongekende overvloed aan rabarber. Men reist nu eenmaal niet zonder iets bijzonders te kunnen vertellen.
Sober
Toch is het verslag van Marco Polo opmerkelijk sober. Uitweiden doet hij zelden en met grote regelmaat meldt hij dat er over een landstreek weinig tot niets mee te delen valt. Een enkele keer maakt hij melding van een eiland waar iedereen “een hoofd [heeft] als een hondenkop” of van griffioenen die “een olifant [kunnen] vangen en in de lucht meevoeren”. Maar meestal ontkracht hij de Europese fantasieën over de Oriënt eerder dan dat hij ze bevestigt. Opvallend is de wijsheid die hij de oosterse heersers toeschrijft. Niet onbegrijpelijk misschien; meer dan twintig jaar was hij zelf in dienst van Koebilai Chan, keizer van Mongolië en China.
Een groot stilist is Marco Polo (of de man die zijn verslag optekende) niet. Met dorre zinnen als “nu verlaten we x en gaan door naar streek y” is de tekst doorspekt. Meer dan als een sprookjesboek leest De wonderen van de Oriënt dan ook als een soort Baedeker avant-la-lettre, waarin de latere reiziger nuchter voorzien wordt van informatie over wat hij verwachten kan en welke route hij moet volgen.
Af en toe bloemrijke verhalen
Soms gaat Marco Polo af op informatie uit de tweede hand, zoals over Japan, Java of Madagaskar, waar hij zelf nooit geweest is. En heel zelden laat hij zich gaan in bloemrijker verhalen, meestal over de daden van de heersers die hij onderweg ontmoet. Dan gaat het reisverslag plotseling leven en begrijp je waarom het zo’n enorme weerklank kon krijgen in de eeuwen daarna.
En waarom er, ondanks alles, nog steeds een zekere betovering van uitgaat. Al was het maar om te lezen over streken waar mannen “zich niet schamen als een vreemdeling of een ander gemeenschap heeft met hun vrouw of hun dochter”. Marco Polo vertelt het wel een paar keer. Dat ‘sex sells’ was ook in de middeleeuwen al een onverbiddelijke bestsellers-wet.
—
Ook verschenen op X / https://www.linkedin.com/feed/
