Het dagboek van zijn voetreis door Nederland
[Signalering] In 1823 besloten Jacob van Lennep en Dirk van Hogendorp om na hun afstuderen niet de toen in hun kringen gebruikelijke grand tour door Europa te doen, maar te voet en in diligences en op trekschuiten noordoost Nederland, Zeeland en Brabant te verkennen. De reis duurde van 28 mei tot 2 september, Van Lennep deed verslag. Ze bekeken Nederland nog net voordat de industrialisatie de infrastructuur en daarmee het landschap en de steden ingrijpend zou veranderen. Ze zagen de eerste fabrieken, maar van stoommachines, kanalen, verharde wegen en spoorwegen was nog geen sprake. Ook zagen ze nieuwe en nog ongebruikelijke sociale instellingen zoals die van de in 1818 opgerichte Maatschappij van Weldadigheid in Frederiksoord en Ommerschans. Van Lennep bericht er bewogen kritisch over.
Zijn dagboek is onder de titel Nederland in den goeden ouden tijd voor het eerst uitgegeven in 1942. Bezorgster M. Elisabeth Kluit was voorzichtig en liet onder andere onaardige opmerkingen over ‘de moffen’ weg evenals uitvallen tegen bepaalde groepen. Het dagboek kwam in 2000 opnieuw uit toen Geert Mak de voetreis had overgedaan, nu in een fraaie hertaling van Marita Mathijsen. Hun inleiding geeft de lezer van nu een goede indruk van de overgangsperiode van toen.
De nieuwste editie heeft veel nieuwe illustraties en een index op plaatsnamen, die het boek toegankelijk maakt. Dat de bezorgers de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen afdoen als een 19de-eeuws “half nationaal gezelschap” is ze graag vergeven, maar verdient wel correctie. ‘t Nut is in 1784 opgericht als een van de instellingen die waren geïnspireerd door de Verlichting. Het heeft tot ver in de 20ste eeuw een belangrijke rol gespeeld in het onderwijs en bijgedragen aan de democratisering van Nederland.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
