De Tora als manifest voor een liberale democratie
De auteur
Jonathan Sacks (1948-2020) was opperrabbijn van het Verenigd Koninkrijk, lid van het Britse Hogerhuis en auteur van vele boeken. Zijn inhoudelijke bijdrage bevond zich steeds op het snijvlak van politieke filosofie, democratie en religie. Als joods religieus leider was hij een graag geziene publieke intellectueel.
Thematiek
Dit boek vormt het slot van de serie Verbond en dialoog – joodse lezing van de Tora, waarin Sacks de vijf boeken van Mozes becommentarieert. Vorige delen uit deze serie werden zeer lovend besproken, onder andere in deze krant. Wat Sacks doet is heel knap: de eerste boeken van de Bijbel lezen als een boeiend manifest over samenleven. Hoe komen wij als mensheid tot bloei? Hoe ziet het goede leven eruit voor mensen op aarde? Dat is waar de verhalen uit Genesis tot en met Deuteronomium over gaan. Ze zijn er volstrekt eerlijk over hoe het leven kapot kan, maar ook hoe je door te oefenen en door een leerproces heen kunt proeven van vrede en gerechtigheid.
Deuteronomium is echt het slotstuk in Sacks beschrijving. Dit is immers het boek waarin Mozes, op de grens van het beloofde land, de wet van God nog eens goed voorhoudt aan het volk Israël en waarin de thema’s uit de vorige bijbelboeken magistraal bijeenkomen. Vergeet nooit, zegt Mozes, dat jullie zelf slaven in een vreemd land zijn geweest. Laat die herinnering jullie leven met God en met elkaar bepalen. Meer dan een herhaling van allerlei strikte regels en verordeningen is Deuteronomium een boek over liefde als het hart van een rechtvaardige samenleving.
Opvallend
Er wordt vaak afgegeven op de term ‘joods-christelijk’ wanneer we spreken over de religieuze bronnen van het Westen, aangezien dit veelal getuigt van een oneerlijke toe-eigening van de joodse traditie door de christelijke. Alsof de christenen altijd zo lief zijn geweest voor de joden. Interessant genoeg lijkt Sacks er weinig moeite mee te hebben. Hij wijst er regelmatig op hoe geweldig hij het vindt dat allerlei principes uit de Tora juist via die christelijke expansiedrift universeel geworden zijn.
Hij kan met liefde spreken over de Pilgrim Fathers en de hooggestemde waarden waar de Verenigde Staten op gefundeerd zijn. Die calvinisten en puriteinen van destijds hebben allemaal het boek Deuteronomium heel goed gelezen en serieus genomen. Zonder christendom geen Verlichting en geen Immanuel Kant met zijn morele visie op de werkelijkheid. Sacks juicht het toe dat de joodse wet via het christendom viral is gegaan tot in de haarvaten van onze morele intuïties.
Mooie zinnen
Het boek is weer heerlijk geschreven en bevat vele pareltjes. Bijvoorbeeld: “De hamvraag is niet of een natie een crisis kan overleven, maar of zij een gebrek aan crises kan overleven. Kan zij sterk blijven in tijden van welvaart en overvloed, macht en prestige? Dat is de uitdaging waaraan geen enkele beschaving in de geschiedenis het hoofd heeft kunnen bieden. Laat het niet zover komen, zegt Mozes.”
Reden om dit boek niet te lezen
Ik vond dit boek iets minder overweldigend dan Sacks’ vorige boek over Numeri. Ergens lijkt dat vreemd, omdat Numeri minder bekend en minder aansprekend is dan Deuteronomium, maar dat is denk ik juist precies waar het hem in zit. De boodschap van Deuteronomium komt me gewoon bekender voor. En dat zal wel te maken hebben met het bovengenoemde feit dat dit bijbelboek vrij stevig in mijn eigen protestants-christelijke traditie verankerd is. De boodschap van Deuteronomium is in feite heel Jezus-achtig – en inderdaad, waar zou die zijn motto ‘de liefde is het hart van de wet’ nou zelf geleerd hebben?
Reden om dit boek wel te lezen
Het is gewoon weer een heel goed boek. Niet alleen dit boek op zich, maar vooral Sacks’ serie in z’n totaliteit is enorm de moeite waard. Wat moeten wij doen, waartoe moeten wij ons wenden om de spirituele wortels van onze liberale democratie te hervinden? Sacks’ antwoord: lees en overdenk de Tora. Als je dat doet met dit politiek-filosofische commentaar ernaast gaat er een wereld voor je open.
—
Eerder verschenen in Trouw
