het verhaal van een gezin dat het heeft aangedurfd de dood in hun leven toe te laten
[Recensie] Saskia: Dit verhaal uit 2011 van de Colombiaanse schrijver Tomás Gonzáles is eindelijk vertaald naar het Nederlands, maar het was het wachten waard.
Guido: Een welverdiende pluim voor de vertaler Jos den Bekker.
“En nu ik na zoveel jaren de pen weer oppak verbaast het me opnieuw hoe flexibel woorden zijn, hoezeer ze van zichzelf, of bijna van zichzelf, het meerduidige, het wisselvallige, het weinig bestendige van de dingen uitdrukken. Het is net als met de wereld zelf: instabiel als een huis dat in brand staat, als een brandend braambos. Maar dat alles doet niets af aan mijn verlangen naar olieverf, of het gruis van houtskool tussen mijn vingers, en aan het gemis van de extase die je, net als bij de liefde, voelt wanneer je het vluchtige, het broze licht vangt met een beetje olie waar steen- of metaalgruis doorheen is gemengd.”
Guido: Tomás Gonzáles (°Medellín, Colombia, 1950) studeerde filosofie aan de Universidad Nacional de Colombia. Hij was barman in Bogotá, fietsenmaker in Miami en journalist/vertaler in New-York. Na twintig jaar USA keerde hij terug naar zijn geboorteland. Zijn debuut In the Beginning Was the Sea (1983), zijn bekendste werk, werd in het Engels vertaald door Frank Wynne. De vertaling haalde de shortlist van The Independant Foreign Fiction Prize en werd ook in het Nederlands vertaald als Eerst was er de zee. La luz dificil werd in het Nederlands door Jos den Bekker vertaald als Het broze licht. (2022)
Saskia: Het verhaal begint meteen heel intens, een twintigtal jaar geleden. David, zijn vrouw Sarah, familie en vrienden zitten samen in New York te wachten op nieuws uit Portland, Oregon. Zoon Jacobo is samen met zijn broers naar daar gereisd om zijn leven te beëindigen via euthanasie. Jacobo heeft, na een ongeval, een intense en ondraaglijke pijn. De eerste jaren na het ongeluk was er nog hoop en moed, werden alle middelen ingezet op herstel… tevergeefs.
Guido: De auteur neemt ons mee in de voetsporen van David, Sara en hun drie zonen Jacobo, Pablo en Arturo, vanuit Colombia via Miami naar New York. Een Colombiaans gezin dat leeft van de opbrengsten van de schilderijen van David: geen luxueus bestaan. Maar David heeft het moeilijk, … zijn zicht (onontbeerlijk voor een schilder) laat het beetje bij beetje afweten en hij ondervindt steeds meer moeilijkheden om het juiste licht te vangen en over te brengen op zijn doeken. En dan slaat het noodlot toe: Jacobo wordt door een verkeersongeval verlamd en ondanks de goede zorgen die hij krijgt van familie en vrienden wordt de pijn ondraaglijk. De ultieme oplossing: euthanasie. Samen met zijn broer Pablo vertrekt Jacobo voor een reis naar de dood: een plek in de USA waar een zelfverkozen dood juridisch wordt toegestaan. Ondanks de aanvaarding blijft de familie wezenloos achter in hun flat in New York: de dood sluipt in hun leven, in hun doen en in hun conversaties, … maar tot op het laatste moment blijft er de twijfel en de hoop, …
“Wreed is de gemeenplaats dat hoop het laatste is wat je verliest.”
Saskia: Nu David eind zeventig is, overziet hij zijn leven. De belangrijkste tijdperiode draait rond de dood van Jacobo, de andere rond het heden. De auteur werkt rustig naar het einde toe, geen overhaaste schrijfstijl. Het is knap om te lezen hoe David, die schilder is, zijn gevoelens omtrent Jacobo in een schilderij probeert te vatten. Een mooi wederkerend thema.
“Ik was er nog niet in geslaagd de afgrondelijke diepte, de dood, voelbaar te maken zonder dat je hem zag, zonder dat het expliciet werd. Het schuim zag er mooi uit, onbevattelijk, chaotisch, gescheiden en toch onscheidbaar van het water. Het schuim was goed.”
Nu woont David terug in Colombia, zijn geboorteland. Sara is twee jaar geleden overleden. Het schilderen lukt hem niet meer omdat hij slechtziend is. David ziet enkel nog licht en schaduw.
“In elk geval wacht mij een toekomst waarin ik zeker alleen maar zal kunnen genieten van het licht van de geluiden en het licht van de herinnering en het licht zonder vorm…”
Guido: De auteur laat er geen gras over groeien: één bladzijde heeft hij nodig om de situatie te schetsen. Ook met de omgevingsbeschrijving en de nachtelijke straatgeluiden creëert hij een sfeerbeeld. Je wordt letterlijk, als door een vacuümpomp binnengezogen in het verhaal. Het hele verhaal is geschreven vanuit het perspectief van David, de verteller van het verhaal. Hij was de centrale figuur in het proces dat de familie moest doormaken. In La Mesa, Colombia, waar hij als weduwnaar woont, blikt hij (tevreden?) terug naar zijn leven, de onvermijdelijke dood en het verlies van geliefden.
“Een zware hagelbui stort neer, en omdat ons huis oud is en aan de achterkant een zinken dak heeft, is het een leven van jewelste. […] Het is hetzelfde leven als het licht maakt, iets mooiers is nauwelijks voorstelbaar. Het is de destructie van het Ik, de ontbinding van het individu. De lucht ruikt naar water en naar stof en er blijft niets van je over.”
Saskia: Hoewel het boek over een intens verlies gaat, spreekt Tomás Gonzáles zeker niet rechtstreeks het sentiment van de lezer aan. Het verhaal is beheerst, observerend en mooi geschreven. Als lezer krijg je voldoende ruimte om zelf je gevoelens te bepalen, en daar zit voor mij juist de kracht van dit verhaal in. Het broze licht gaat over de kleine en grote gebeurtenissen in Davids leven. Ik vond niet alle fragmenten even boeiend, maar bij David hadden deze gebeurtenissen wél een bepaalde indruk nagelaten. En dat maakt het verhaal ook weer zo bijzonder, dat iedereen op een andere manier ervaart welke momenten bijzonder zijn. Een verlies, een toevallige ontmoeting, … Want naast verdriet is er nog altijd plaats voor iets moois. Het leven is goed zoals het is, zelfs de pijn heeft een keerzijde. En dat weet de auteur knap over te brengen aan zijn lezers.
“In het leven lopen de kleine en grote gebeurtenissen door elkaar en na lange tijd raak je het overzicht kwijt. Wat is klein, wat is groot? Niemand die het weet.”
Guido: De dood loopt als een rode draad doorheen het verhaal. Zelfs de situering van de flat waar David en zijn familie woont heeft te maken met het thema dood: vanuit hun flat kijken zij uit op een kerkhof dat bij herhaling terugkomt in het verhaal. Naast het thema dood heeft de auteur ook aandacht voor het drugsprobleem, de huisvesting, de multiculturele samenleving in een metropool, minachting voor mensen op leeftijd, … en de tijd. De tijd speelt voortdurend een zeer belangrijke rol en David heeft er zo zijn eigen mening over.
“Ik weet niet hoeveel tijd er verstreek, of hij voor- of achteruitliep, of ik voor het raam in slaap viel of misschien een paar seconden het bewustzijn verloor. De tijd.”
Guido: Gonzáles is een meesterverteller; duidelijk te merken in de dialogen die hij laat plaatsvinden. Vaak monden gesprekken al gauw uit in lange stiltes, … maar zelfs die stiltes zijn belangrijk en vertellen ons iets: de dood zit onder de huid van de personages. Aan alles voel je de dood: mensen, voorwerpen, gebeurtenissen en iedereen heeft zo zijn manier om er mee om te gaan. Ook de auteur zelf, want ondanks het zwaarwichtige thema slaagt hij erin om met de regelmaat van een klok humor te verwerken in het verhaal. Groots. Een woord dat zeker bij deze schrijver past: hij heeft alle kenmerken van een topauteur. Hij schrijft eenvoudig en hij weet waar hij met zijn verhaal naartoe wil, meer zelfs, hij weet hoe hij zal eindigen, …. Zijn beschrijvingen van de omgeving, zijn mening over het leven ‘american style’, de belabberde huisvesting in New York (inclusief de onverwoestbare kakkerlakken), de bizarre ontmoetingen die David heeft, o.a. met een verkoper van vinylplaten, … elk element heeft zijn waarde en betekenis.
Saskia: Tomás Gonzáles heeft dit verhaal niet chronologisch geschreven, en dat vraagt toch wel de nodige aandacht van de lezer. Verleden en heden wisselen elkaar een beetje chaotisch af. Soms verwarrend, maar voor mij hoorde ook dit bij de belevingswereld van David, hoe hij zijn verhaal aan de lezer brengt. Menselijk en mooi.
Ook vond ik het indrukwekkend hoe beeld en woord in elkaar overvloeien, hoe de schilderkunst veel kan uitdrukken waar woorden soms ontbreken. En het gedicht op het einde heeft dan weer woorden die beelden oproepen.
Guido: Goochelen met woorden, woordspelingen en het gebruik van metaforen en vergelijkingen: de auteur bezit alle mogelijkheden om een breed lezerspubliek te boeien. Het broze licht is een beeldende roman. David schrijft als het ware zijn verhaal zoals hij het ziet door zijn schildersogen. Hij legt nuances, kleur- en lichtschakeringen bij de mensen uit zijn omgeving zodat ieder van hen een plaatsje krijgt in het geheel van het schilderij dat netjes omkaderd wordt door de thema’s.
“Twee kleine zeilbootjes, wit als meeuwen, voeren door het stille water dat in de verte donkerblauw was en donkergroen waar de golven stuksloegen en vervolgens hun brokaatgewaden over het zand spreidden.”
Saskia: Nee, dit is zeker geen eenvoudig verhaal, het vraagt enige inspanning van de lezer. Maar zowel de schrijfstijl als de inhoud waren voor mij echt een fijne ontdekking. Het broze licht is een veelzijdig en gevoelig verhaal over familie, gemis en hoop. Er valt zoveel te zeggen over deze kleine novelle, maar iedere lezer zal er weer iets anders mooi in ontdekken. Graag vier welverdiende sterren.
“Altijd zal het grote licht bij me blijven, het licht dat geen grenzen, geen vormen kent.”
Guido: Fantastisch, ja, dat is Het broze licht. Een kleinood van 139 bladzijden waarin zoveel levenswijsheid zit: een lach, een traan, ach, het ligt zo kort bij elkaar. Tomás Gonzáles heeft mensenkennis en hij heeft mij overtuigd om zijn eerder vertaalde werk, Eerst was er de zee, Duivelspaardjes, en Ontij te gaan lezen. Een aanrader. Ik geef Het broze licht van Tomás Gonzáles vijf sterren.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
