Uitgesteld leven
[Recensie] Als antwoord op een aantal Proust-achtige vragen in een agenda uit begin jaren zestig schrijft de jonge Duitse vrouw Antonia diverse keren: “Vrijheid”. Waarin schuilt de zin van het leven? “Vrijheid” Met welk woord is uw grootste verlangen te beschrijven? “Vrijheid”. Antonia is de hoofdpersonage in de nieuwe roman van Kristine Bilkau, Een liefde, in gedachten. Bilkau debuteerde in 2015 met het veel geprezen De Gelukkigen, een boek over een jong en succesvol stel dat zich in onze huidige tijd gaande weg, door de nodige tegenslagen, realiseert hoe kwetsbaar geluk kan zijn. Een prachtig boek over mensen van vlees en bloed, met reële zorgen.
In haar nieuw boek, zeker zo mooi, beschrijft Bilkau het leven van de generatie van haar ouders, een generatie die opgroeide in het naoorlogse Duitsland. Een tijd waarin de welvaart misschien wel net zo broos was als in onze tijd. Het is de tijd van de wederopbouw, West-Duitsland krabbelt op uit het diepe dal van de verwoestingen van WO II. Met steun van de Amerikanen start het ‘Wirtschaftswunder’ en ontpopt het nieuwe Duitsland zich gaandeweg als de economisch motor van Europa. De sfeer uit die tijd werd destijds treffend beschreven door de nu wat vergeten Nobelprijswinnaar Heinrich Böll met boeken als Huizen zonder vaders en Eng is de poort. Bilkau’s Een liefde, in gedachten doet sterk aan Böll denken. En dat is een groot compliment.
Het verhaal van Een liefde, in gedachten wordt vertelt door de ogen van de dochter van Antonia. Na de dood van haar moeder realiseert ze zich dat ze een aantal keuzes in het leven van haar moeder niet begrijpt. Terwijl ze het huis van Antonia leegruimt komt ze brieven, notities en aantekeningen tegen waardoor ze langzaam een beeld krijgt van haar moeder toen zij begin twintig was. In flashbacks reconstrueert de dochter het leven van haar moeder.
We schrijven begin jaren zestig. Antonia werkt als secretaresse op kantoor. Ze ontmoet per toeval Edgar, werkzaam als handelsreiziger. Ze vallen voor elkaar en maken plannen voor een leven samen. Ook al wint de eerste popmuziek langzaam terrein, veel te beleven is er nog niet. Voor de meeste Duitse jeugd is het noodzaak om hard te werken, sober te zijn, te sparen voor een eigen huis, straks. Voor het Antonia en Edgar is het niet anders. Ze zien elkaar alleen in het weekeinde, gaan dan een keer naar de film, drinken een borrel in een café en dat is het wel. Hij woont nog bij zijn ouders, zij bij een hospita waar mannen ’s avonds niet welkom zijn. Van enige privacy is geen sprake en als ze de kans hebben om een keer een nacht samen te zijn is de angst om zwanger te worden groot, ze hebben het immers economisch nog niet voor elkaar. De pil wordt Antonia geweigerd, dat is meer iets voor vrouwen die al een compleet gezin hebben laat de arts haar weten. Ze snakken naar vrijheid, om te kunnen doen wat hun hart hun ingeeft, maar de wereld en zij zelf zijn daar nog niet klaar voor. Als Antonia voor haar werk een keer naar Berlijn moet vliegen voelt dat als een ‘once-in-a-lifetime experience’. “Als kind had ze soms in een atlas gebladerd, andere landen waren werelden die gesloten zouden blijven, had ze altijd gedacht, iedereen in haar familie leek het erover eens, waar je vandaan komt, blijf je.” Bilkau beschrijft het zoeken, het aftasten, de zorgen en de dromen van het stel zeer liefdevol en invoelbaar.
Dan krijgt Edgar de kans om in Hongkong een dependance te starten van het bedrijf waar hij werkt. Hij vertrekt naar het Oosten, belooft haar dat ze na kan komen en zo snel mogelijk een ticket te sturen. Maar die komt niet. Antonia wacht en wacht. Het ophanden zijnde huwelijk wordt afgeblazen. Edgar durft de stap niet aan.
Antonia trouwt jaren later met een andere man en krijgt met hem een dochter. Ze scheidt van deze man, probeert het nog een keer met een andere man, maar ook deze relatie gaat uit. Ze blijft daarna de rest van haar leven alleen, dromend van haar eerst grote liefde, Edgar. Ze voedt haar dochter op en baant zich een weg door het leven. Voor haar dochter is Antonia altijd een vrolijke en sterke vrouw geweest, een vrouw die haar eigen pad koos: “Ik had gedacht dat ze niet te verwonden was.”
Een liefde, in gedachten is een portret van de generatie van mensen die nu rond de tachtig zijn en ouder. Een generatie die vooral moest werken, en minder de tijd en kans had om het leven te leiden wat ze wilde. Dat leven was toebedeeld aan de generatie daarna, die van de hippies en studenten uit de tweede helft van de jaren zestig. Zij eisten wel de vrijheid op, deden waar ze zin in hadden en vergaten dat het hun ouders en oudere broers en zussen waren die de basis legden voor de welvaart waar een vergaande vorm van persoonlijke vrijheid mogelijk kon zijn. Bilkau eert met haar roman de generatie die Europa opbouwde zonder er zelf ooit maximaal van te kunnen genieten. Een liefde, in gedachten maakt dat je meer respect krijgt voor je eigen ouders en het leven wat zij moesten leidden. Een uitgesteld leven.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
