Tijl Uilenspiegel in drievoud: drie auteurs, drie boeken, een bespreking
Met veel genoegen bied ik u een vergelijk van de drie grote vertellingen over Tijl Uilenspiegel; Het originele Duitstalige boek Till Eulenspiegel door de oorspronkelijke auteur Hermann Bote uit Braunschweig, Niedersachsen (1467 – 1520) die in 1510 / 1511 (Straatsburg) de allereerste was die de verhalen over Uilenspiegel op schrift heeft gezet als volksverhalen uit de eerste helft van de 14e eeuw; Een must-have op de boekenplank + Het Vlaamse boek Tijl Uilenspiegel van niemand minder dan de vrijmetselaar en beroemde Vlaamse auteur Charles De Coster die het leven van Uilenspiegel twee-en-een-halve eeuw later in de 16e eeuw plaatste, en het boek TYL van de Duitse auteur Daniel Kehlmann. Hij plaatste het verhaal over Uilenspiegel zelfs in de 17e eeuw. Kehlmann is een Duits-Oostenrijkse auteur, geboren in 1975 in München, opgegroeid in Wenen, en momenteel beurtelings woonachtig in Wenen en Berlijn.
De originele avonturen van Till Eulenspiegel (14e eeuw) hebben niets van doen met politieke of godsdienstvervolging. Het draait puur om 96 gekke streken van Tijl Uilenspiegel in Duitsland, Polen, Bohemen en Vaticaanstad. Het is het enige van de drie boeken in dit vergelijk dat voorzien is van illustraties (onder deze ISBN nummers), en dan ook nog bijzondere illustraties omdat het afdrukken zijn van 82 houtsnijwerken uit de tijd van de auteur (eind 15e eeuw, begin 16e eeuw).
De andere twee boeken draaien wel om politieke oorlogen en godsdienstvervolging. In het boek van Charles De Coster wordt de vader van Tijl levend verbrand door de inquisitie. Tijl klimt op de brandstapel en neemt as uit de borst van zijn verbrande vader. Die as draagt Tijl voor de rest van zijn leven op zijn borst. In het boek van de Duitse auteur Kehlmann wordt de vader van Tijl opgehangen tot de dood er op volgt. In dit boek heeft Tijl het dorp al verlaten voordat de ophanging wordt uitgevoerd.
Boek 1: Till Eulenspiegel (14e eeuw)
In de originele Duitse vertellingen van Bote sterft de vader van Tijl gewoon een natuurlijke en vredige dood. (*dit boek is in de Duitse taal*) Een bonte verzameling van eenvoudige humor, geen onderliggende plots, geen implicaties. Gewoon rechtaan rechttoe gekke streken van een puber in de eerste helft van de 14e eeuw. Gun uzelf een paar avondjes van lachen en verbazing. Recensie: Till Eulenspiegel – Hermann Bote
Boek 2: De legende van Uilenspiegel
In het boek van Charles De Coster werd Tijl geboren als een Vlaming tijdens de inquisitie. Pa wordt levend verbrand vanwege beschuldiging van geheime rijkdom, moeder en hijzelf worden zwaar gefolterd, de vroedvrouw die de moeder is van de vriendin van Tijl wordt ook zwaar gefolterd vanwege beschuldiging van hekserij omdat ze buren geneest met krachtige kruiden, en Tijl groeit op met een enorme haat tegen de overheerser en tegen de inquisitie. Het zal niemand verbazen dat Tijl een koerier wordt voor de opstandelingen, een verzetsman bij de Geuzen. En omdat de auteur tot de vrijmetselarij behoorde, wordt de lezer in het boek getrakteerd op enige symboliek en hints uit de vrijmetselarij (en daarnaast ook op andere mystieke zaken). Vrijmetselarij en Jeugdboeken De legende van Tijl Uilenspiegel auteur Charles De Coster
Boek 3: TYL
In dit boek van auteur Daniel Kehlmann is het de vader van Tijl die buren geneest met kruiden en toewijding. Hij wordt door de inquisitie thuis opgepakt en veroordeeld tot de galg, beschuldigd als heksenmeester. Tijl loopt samen met het buurmeisje Nele weg en ze sluiten zich aan bij een straatartiest. In een latere fase zien we de beide hoofdrolspelers terug in een circusgezelschap, maar lang blijven de twee niet bij elkaar. Ze hebben in dit boek allebei hun eigen lotsbestemming. Van de drie boeken in dit vergelijk is het boek van Daniel Kehlmann naar mijn smaak het meest pakkende verhaal, en dat ligt aan de schrijfstijl van de auteur. En misschien ook wel aan de tegenstrijdigheden die de auteur bewust in het boek heeft verwerkt; Hij laat diverse keren een situatie ontstaan waar de deelnemers achteraf ieder een andere kijk op hebben. De plot? Waarheid is subjectief, en onderhevig aan perceptie. Recensie: Tijl – Daniel Kehlmann
Eigen grootheid
Alle drie de boeken over Tijl Uilenspiegel zijn een eigen grootheid; Till Eulenspiegel omdat het het allereerste boek was dat de legendarische verhalen over Tijl bevat; De legende van Tijl Uilenspiegel en Lamme Goedzak omdat het de meeste bekendheid heeft gekregen in de Lage Landen; TYL door de bijzonder krachtige verteltrant en door de naamsbekendheid van zijn auteur die als één van de grootste moderne Duits-Oostenrijkse auteurs wordt gezien.
Overeenkomsten en verschillen
Echter zijn het tweede en het derde boek geen geheel nieuwe vertellingen. De auteurs hebben een deel van de originele gekke streken van Tijl opgenomen in hun eigen boeken, hier en daar een andere wending gevend, maar voor de oplettende lezer zijn er met name voor het Belgische boek aardig wat thema’s ‘geleend’ uit de originele vertellingen.
De Duitser Till Eulenspiegel werd in de eerste helft van de 14e eeuw geboren in Kneitlingen in de Vrijstaat Sachsen. Ouders: Claus en Ann. De Belg Tijl Uilenspiegel werd geboren in de 16e eeuw in Damme, Vlaanderen België. Ouders: Klaas en Soetkin. De Duitser TYL werd geboren in de eerste helft van de 17e eeuw, ergens in een dorp in Duitsland. Ouders: Claus en Agneta.
De Belgische gekke streken tonen 20 overeenkomsten met de Duitse gekke streken van Till Eulenspiegel. Terwijl TYL slechts 6 overeenkomsten laat zien. De landen waar de verhalen uit de drie boeken zich afspelen, tonen eveneens overeenkomsten;
Till Eulenspiegel reist door Duitsland, Polen, Bohemen, Italië, Vaticaanstad en België. Tijl Uilenspiegel reist door Duitsland, Oostenrijk, Italië, Vaticaanstad, België en Nederland. TYL reist door Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Nederland.
In het Belgische boek over Tijl Uilenspiegel sterven de vader, de moeder en de vroedvrouw een dramatische dood onder de inquisitie. In de oorspronkelijke vertellingen over Till Eulenspiegel sterft de vader een natuurlijke vredige dood. De moeder blijft alleen achter. In de 17e-eeuwse vertellingen over TYL sterft de vader een dramatische dood onder de inquisitie. De moeder blijft eveneens alleen achter (en geen vroedvrouw).
Een opvallend verschil in de drie boeken zit in de partner van Tijl: Till Eulenspiegel heeft in de 14e eeuw geen levenspartner. Tijl Uilenspiegel heeft in de 16e eeuw een vriendin die zijn vrouw wordt, Nele. TYL heeft alleen een platonische vriendin die zijn buurmeisje was, Nele. De twee hebben verder niets samen, en ze leiden ieder hun eigen leven (elders).
Omdat de drie verhalen zich afspelen in verschillende eeuwen, heeft Tijl in deze boeken ook te maken met verschillende politieke bestuurders. Zij hebben een actieve bijrol in deze boeken. Daarom is het logisch om ze vermelden;
Till Eulenspiegel leeft in de tijd van Lodewijk IV van Beieren. Tijl Uilenspiegel leeft in de tijd van Keizer Karel V, Filips II, Hertog Alva, en Willem de Zwijger. TYL leeft in de tijd van de Duitse Keizer Ferdinand II en de Zweedse heerser Gustav II Adolf.
Inquisitie
Voor wat betreft het centrale thema in de drie boeken; In de 14e-eeuwse vertellingen zijn de dwaze streken van Tijl Uilenspiegel en een getrouw verslag daarvan het enige thema: eenvoudig volksvermaak met schelmenstreken. In het tweede en het derde boek is er een mix van thema’s: In het Belgische boek zijn dat de Spaanse oorlog, de inquisitie en de streken van Tijl. Charles De Coster heeft enkele elementen uit de Vrijmetselarij in het boek opgenomen die hij wel noemt maar werkt die helaas niet uit, en dat is jammer. Je moet ze dus zelf herkennen om de toespelingen te begrijpen.
Voor het derde boek bestaat de mix uit de Duits-Zweedse oorlog, de Duits-Boheemse oorlog, de inquisitie en een interessante twist over de perceptie van verschillende gebeurtenissen die door de getuigen steeds anders worden beschreven. Daniel Kehlmann had de kans om enkele occulte thema’s verder uit te werken, vernoemt ze wel maar doet er verder niet veel mee. Het is in dit boek de aanleiding tot de vervolging en de dood van de vader van TYL. Beeldbepalend als intro in het boek, en bepalend voor het verbitterde leven van TYL. Dat had een prima reden kunnen zijn om de occulte thema’s verder uit te diepen. De auteur laat het verder aan de lezers.
Je zou kunnen stellen dat alle drie de auteurs, door zich te richten op de levenswandel van Tijl, trouw zijn gebleven aan hun ‘missie’ en hun opzet voor het boek. Missie geslaagd. Nieuwsgierig naar de diepere betekenissen? Klik gerust op de linkjes naar de 3 recensies onder de subkopjes ‘Boek 1’, ‘Boek 2’ en ‘Boek 3’.
Duits – Frans – Duits
De oorspronkelijke vertellingen uit de 14e eeuw zijn in de Duitse taal verschenen en niet vertaald; De Belgische vertellingen uit de 16e eeuw zijn oorspronkelijk in de Franse taal verschenen (de auteur was een Franstalige Belg), en later pas vertaald naar het Nederlands, waardoor het lang duurde voordat het boek enige populariteit verkreeg in het Nederlandstalige Vlaanderen (hoewel een belangrijk deel van de gekke streken plaats vonden in Vlaanderen en niet in Wallonië); Het derde boek, TYL, werd geschreven door een Duits-Oostenrijkse auteur, in de Duitse taal (en later vertaald naar het Nederlands).
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow.com
