Kleurrijke blik op God en geloof
De auteur
[Recensie] Tilmann Haberer is protestants theoloog, predikant en coach. Vanuit het oecumenisch citypastoraat in München heeft hij leidinggegeven aan een crisisopvangcentrum.
Thematiek
Haberer komt in zijn pastorale begeleiding vaak mensen tegen die vastlopen in hun klassieke godsgeloof. Hun beeld van de lieve God in de hemel is gecrasht in bijvoorbeeld het aangezicht van afschuwelijke levenservaringen. Of mensen kunnen een meer rationeel-wetenschappelijke kijk op de wereld niet verenigen met hun geloof in God als Schepper en Jezus Christus als Verlosser. Hoe daarmee om te gaan?
In dit boek probeert Haberer een vorm van geloven te omschrijven die voorbij traditionele religieuze voorstellingen gaat, die kritisch, fris en eerlijk naar God en het geloof durft te kijken, maar tegelijk de dogma’s en de christelijke traditie niet in de prullenbak gooit. Het boek biedt een uitnodiging om er creatief mee om te gaan, zogezegd.
Negen kleuren
Een rode draad in het boek vormen de negen kleuren die Haberer onderscheidt en die staan voor verschillende niveaus of bewustzijnsruimtes waarin het geloof van mensen zich kan afspelen. Vanuit aanvankelijke eenheid met de natuur en later met de ‘clan’ ontwikkelt de mens langzamerhand een meer zelfstandige, kritische positie ten opzichte van de wereld, de ander en zichzelf.
Aan de verschillende stadia van geloven verbindt Haberer vervolgens kleuren. Zo staat blauw (ofwel God 4.0) voor de aanhanger van de klassieke monotheïstische godsdiensten en oranje (God 5.0) voor de kritische verlichtingsmens. Maar daar stopt het niet. Groen (God 6.0) zoekt weer naar harmonie en verbinding en geel (God 7.0) omarmt de complexiteit en de paradoxen van het bestaan.
Haberer gebruikt deze kleuren om te analyseren hoe verschillende geloofsbelevingen kunnen botsen en in feite verschillende talen spreken. Over Jezus kun je je bijvoorbeeld buitengewoon lastige gesprekken voorstellen tussen een blauwe, een oranje en een gele belevingsruimte – zoals theologische discussies in de afgelopen eeuwen volop hebben laten zien.
Mooie zinnen
“In mijn werk in het crisispastoraat is het een paar keer gebeurd dat ik – en vraag me niet hoe – plotseling wist, zag, dat Christus tegenover me zat. In de mens daar op die stoel in die kleine spreekkamer in de binnenstad van München. Dat waren altijd overbelaste, vaak psychisch zieke, arme mensen in achterstandsituaties, mensen waar niets heiligs aan was.”
Reden om dit boek niet te lezen
De kleurendimensies van geloven die het boek onderscheidt zijn ergens best nuttig en inzichtgevend, maar ook nogal discutabel. Vooral de eerste ‘fasen’ vertrekken vanuit zeer speculatieve hypotheses over het bewustzijn van de oermens. Ook op Haberers gebruik van de drie kleuren die werkelijk een rol spelen in het boek (blauw, oranje en geel, zie hierboven) valt wel wat af te dingen. In feite vallen ze samen met wat we doorgaans premodern, modern en postmodern noemen.
Bij Haberer is de ‘blauwe gelovige’ vaak degene die er heel erg op hamert dat alles in de Bijbel feitelijk-historisch zo gebeurd is. Wat hij niet doorheeft, is dat deze zogenaamde ‘traditionele gelovige’ een product is van het ‘oranje’ verlichtingsdenken dat hij juist als een volgende fase onderscheidt. Hoe verder je doordenkt, hoe minder er van dat kleurenschema klopt.
Verder is het ergerlijk dat de auteur zichzelf in de ‘gele’ dimensie plaatst, wat volgens hem de hoogste, meest gevorderde positie is die vandaag de dag te verkrijgen is. Ook al bedoelt hij het niet zo, het komt vreselijk badinerend over, dat milde glimlachen om blauwe orthodoxen of oranje atheïsten. Haberer claimt de high ground van menselijk bewustzijn.
Reden om dit boek wel te lezen
Haberer probeert gewoon wat denkruimte en spirituele beweeglijkheid aan te bieden aan wie christelijk geloof als een star, dichtgetimmerd geloofssysteem ervaart. Ook klassieke christelijke noties als de drie-eenheid, of de leer over de zonde, die door veel liberale theologen gewoon bij het grofvuil zijn gezet, weet de auteur creatief en uitdagend te herinterpreteren.
Haberers pastoraal-therapeutische ervaring zorgt ervoor dat zijn uiteenzettingen nooit rationalistisch worden. Hij laat wat dat betreft de geloofstraditie vooral heel erg dicht op de huid van de menselijke ervaring komen en laat die ervaring de traditie ook gewoon corrigeren.
—
Eerder gepubliceerd in Trouw
