Augustinus als psycholoog
[Recensie] Het is wonderlijk hoe een stem uit een ver verleden kan klinken als een tijdgenoot. In Heb lief en doe wat je wilt, presenteert Hans Alderliesten kerkvader Augustinus die leefde in de vierde eeuw als een hedendaagse psycholoog. In twintig korte hoofdstukjes worden evenzoveel therapeutische inzichten gegeven om de moderne mens die op zoek is naar het goede leven wegwijs te maken. De titel van dit fraai uitgegeven boekje is van Augustinus zelf. Het is één van zijn bekendste uitspraken.
Augustinus grossiert in pakkende spreuken. Relatief veel van wat hij geschreven heeft is bewaard gebleven. Ieder hoofdstuk begint met een citaat, uit zijn bekende boeken Belijdenissen of De stad van God, maar ook uit preken. Want ook daarvan zijn er vele overgeleverd, genoteerd door ijverige notulisten en tot ver in de Middeleeuwen gekopieerd in diverse handschriften. Het bewijst de grote invloed die Augustinus heeft gehad in de christelijke traditie.
Ook vandaag heeft hij nog niets aan aansprekingskracht ingeboet, laat dit sympathieke boek van Alderliesten zien. Hij is een echte liefhebber, is bezig om op Augustinus te promoveren, en maakt in zijn eigen praktijk als senior-adviseur sociale vraagstukken graag gebruik van de wijsheid van de christelijke filosoof.
Brede pallet van het leven
De adviezen van Augustinus bestrijken het brede pallet van het leven. Van onze omgang met de tijd, het verwerken van rouw en verlieservaringen, tot het grote goed van het kunnen vergeven, en nog veel meer. De liefde voert bij Augustinus in alles de boventoon. Liefde is altijd op de ander gericht, het is de bron van het goede omdat liefde uiteindelijk haar bron in God zelf vindt. Liefde is het enige dat zich vermeerdert als je ervan uitdeelt, zegt Augustinus ergens.
Tegelijk is de liefde bij hem niet iets zoetsappigs:
“U mag niet denken dat u uw knecht bemint als u hem niet slaat; dat u uw kind bemint als u het geen tucht leert; dat u uw buurman bemint als u nooit iets tegen hem zegt. Dit is geen liefde, maar slapheid. De liefde moet vurig zijn; vurig om op fouten te wijzen, om te verbeteren.”
Hij blijft natuurlijk kind van zijn tijd, waarin het slaan van personeel en van kinderen nog niet als probleem werd gezien. Dat advies hoeven we vandaag niet klakkeloos over te nemen, maar dat liefde meer is dan alles met de mantel der liefde bedekken, komt bij Augustinus goed naar voren. Hij vervolgt in ditzelfde citaat, een fragment uit een van zijn preken: “Bemin nooit de fouten van een persoon, maar wel de persoon zelf, want God heeft de mens gemaakt, maar de fouten worden door de mens gemaakt”.(p. 128). Het is het bekende onderscheid tussen zondaar en zonde, de eerste moet je liefhebben, de tweede bestrijden. Een levensles die nogal eens vergeten wordt, kijk maar naar de huidige cancelcultuur.
Alderliesten maakt regelmatig dit soort dwarsverbanden en demonstreert daarmee de blijvende actualiteit van Augustinus. Daarnaast laat hij in korte fragmenten uit diens leven de persoonlijkheid van de kerkvader uitkomen tegen de achtergrond van zijn eigen tijd.
Hier en daar is het wat al te vlotjes en krijg je de indruk dat Augustinus voor alle hedendaagse sociale en persoonlijke kwalen een medicijn heeft. Het populaire taalgebruik van Alderliesten, met het nodige Engels jargon, gaat verrassend samen met uitdrukkingen die een afkomst uit de orthodoxie vermoeden – over Augustinus’ bekering wordt gezegd dat hij ‘is stilgezet’ – maar ontkomt soms niet aan de vrome clichés.
Augustinus is vooral een man van vragen en minder van de makkelijke antwoorden, zoals Alderliesten zelf benadrukt. Bij elk van de inzichten biedt de auteur dan ook een aantal reflectievragen, om het nagesprek te stimuleren.
Al met al een rijk boekje. De verdienste van de auteur die zijn oprechte bewondering voor Augustinus niet verhult. Maar nog meer de verdienste van de grote zielzorger die Augustinus al was voor zijn eigen tijdgenoten en die hij ook voor ons nog steeds kan zijn. Dat bewijst deze uitgave op overtuigende wijze.
—
Eerder verschenen op NieuwWij en Bert Altena
