Oorsprong van onze gebruiken en feesten
“Vele van onze hedendaagse Europese feestdagen hebben hun wortels in voorchristelijke tijden”(p. 11). Zo opent het boek en daarmee is de titel Heidens al verklaard. In het verre verleden werd elementen uit de natuur vereerd en als goddelijke krachten gezien. Het christelijke geloof vormde dit om en gaf er een nieuwe betekenis aan. Zo is bijvoorbeeld het kerstfeest ontstaan uit het feest van Deus Sol Invictus, de god van de onverwinnelijke zon, het midwinterfeest rond de kortste dag van het jaar. De namen van onze dagen zijn ontleend aan de hemellichamen en de namen van de maanden komen van Romeinse goden en keizers.
In een ander hoofdstuk is er veel aandacht voor de boom die met veel mythen en symbolen is omgeven. Zo is er bijvoorbeeld de wereldboom, de levensboom en de meiboom. De boom speelt in de bijbel en in de christelijke kunst een belangrijke rol. Hij staat voor vruchtbaarheid, de levenscyclus en verbindt hemel en aarde met elkaar.
In het hoofdstuk Volksgeneeskunde komt een bont scala van vermeende geneeskundige krachten naar voren. Aardig is het fenomeen van de piskijker die middels urine kan zien wat iemand mankeert. Ook de duivelsuitdrijving – exorcisme – komt hier ter sprake.
Jaardagen
Het grootste deel van het boek bestaat uit het hoofdstuk De jaarkrans. Nieuwjaarsdag is evenals Driekoningen met veel tradities zoals allerlei soorten koeken omgeven. De swastika, het hakenkruis, komt uit het hindoeïsme en boeddhisme maar is ook in de Griekse en Romeinse cultuur aanwezig. Het is door het nazisme een slag gedraaid en is door de inktzwarte geschiedenis van het nationaal-socialisme helaas onlosmakelijk met deze ideologie verweven geraakt.
Er komen in dit boek Heidens! veel heiligendagen naar voren die momenteel niet meer zo’n grote rol spelen, zeker niet in de protestantse cultuur. Valentijnsdag is daarop een duidelijke uitzondering en mag zich verheugen in een groeiende populariteit. De oorsprong van deze dag – wie was deze Valentijn eigenlijk – is niet met zekerheid vast te stellen; er zijn verschillende theorieën rond zijn persoon.
Verder gaat het over Palmzondag en Pasen, dat oorspronkelijk een lentefeest is. Merkwaardig is de paaslach die in sommige Amerikaanse kerken een rol speelt. Oorspronkelijk was het een gebaar om het kwaad te bagatelliseren. De naamdag van Sint-Jan de Doper op 24 juni is met veel tradities zoals het Sint Jansvuur omgeven. Er is aandacht voor Allerheiligen (1 november) en Allerzielen (2 november) evenals Halloween dat een heidense oorsprong heeft. Er waren zogenaamde zielenkoeken voor de overledenen. Bij Sint Maarten op 11 november horen ook vuur, de Sint Maartensgans en de Sint Maartenskoek. De kerstboom is een middeleeuwse van oorsprong Duitse traditie die pas aan het eind van de 19e eeuw in Nederland opduikt
Dit boek biedt een rijk overzicht van volks- en christelijke traditie en heeft door zijn wat encyclopedische opzet het karakter van een overzichtelijk handboek. Het boek bevat zwart/wit foto’s. Marcel de Cleene is emeritus hoogleraar Volkskunst en volkscultuur aan de universiteit van Gent.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
