Persoonlijk betrokken bij een Schoklandse familie
Eva Vriend, historicus uit de Noordoostpolder, gaat in dit boek op zoek naar de familiegeschiedenis van Anna Diender van Schokland. Zelf woont Eva in Emmeloord. De huidige plaats is genoemd naar het vroegere Emmeloord op Schokland. Eva Vriend schreef eerder Het nieuwe land en Eens ging de zee hier tekeer.
Eva Vriend schetst in Het eiland van Anna een sfeervol beeld van dit voormalige eiland dat nog steeds duidelijk herkenbaar is in het vlakke landschap omdat het wat hoger ligt. Die geringe hoogte is het eiland echter in vroegere eeuwen geleidelijk aan fataal geworden. Op het kaartje voor in het boek is te zien hoeveel grond de zee op dit eiland heeft veroverd. De naam Schokland is vermoedelijk te danken aan de naam voor een plak koemest – schok, schokke – die werd gebruikt bij de fundering van huizen. Er woonden in het begin van de 19e eeuw ruim 600 mensen, verdeeld over Emmeloord in het noorden, Ens/Middelbuurt in het midden en Zuidert/Zuiderbuurt in het zuiden.
1750
De stamboom van Anna Diender is tot 1750 terug te vinden en Eva Vriend doet in dit boek uitgebreid verslag van haar zoektocht, waarbij ze op betrokken – het voelt als familie – wijze vertelt over het leven en de omstandigheden van mensen in vroeger tijden. De zee was altijd dichtbij en vormde ook dikwijls een gevaar. De palen die bedoeld waren om de kracht van de golven te breken werden in 1779 een prooi van de paalworm. Bij stormen in 1824 en 1825 blijven er nog zeven huizen over. Ze worden provisorisch herbouwd maar de armoede is groot zoals een journalist van de Kamper Courant schrijft: “Het tafereel van jammer en ellende is verre van overdreven en gaat de verbeelding te boven” (p. 70).
Door haar persoonlijke, intense manier van vertellen weet Vriend mensen van vroeger echt tot leven te roepen. Vriend probeert zich in hen in te leven: “Telkens als mijn blik afglijdt naar het veld, gaan mijn gedachten naar de voorouders van die lange Anna Diender … Steeds minder beschouw ik de grond als het stuk natuurgebied dat het intussen is” (p. 57). Vriend wil niet alleen geschiedenis schrijven, ze wil vooral graag te weten komen hoe mensen toen hun omstandigheden hebben beleefd, wat ze hebben gevoeld bij ingrijpende veranderingen en gebeurtenissen.
‘Forsch en vreemd‘
Het eiland van Anna Diender is het verhaal over vissers op Schokland die in hun beste tijden de grootste vloot van de Zuiderzee hadden maar die zich vanwege de zee niet op hun kleiner wordende eiland kunnen handhaven. Na hun verhuizing zetten zij hun beroep redelijk succesvol voort tot de komst van de Afsluitdijk een einde maakt aan de visserij op de Zuiderzee. De overheid besloot tot ontruiming en die maatregel is “forsch en vreemd” maar onontkoombaar vanwege de onveilige situatie op het bedreigde eiland in de Zuiderzee. In 1859 is het zover en spreekt koning Willem III uit: “Besluit van den 4den Julij 1859, houdende bepaling dat met den 10den deze de gemeente Schokland zal ophouden te bestaan” (p. 112). Het gezin van Anna Diender gaat naar Kampen dat de meeste Schoklanders opneemt. Anderen gaan vooral naar Vollenhove maar ook in Edam-Volendam, Urk en Nijverdal komen Schoklanders wonen. Het huisje waar Anna Diender opgroeide krijgt later een plaats in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen en wordt … een toiletgebouw. Na protest van de familie zal er nu een replica van hun voormalige huisje op Schokland worden gemaakt.
Schokland werd in 1995 tot Unesco werelderfgoed verklaard. In de motivatie wordt gesproken over “de symboolwaarde van het eiland als belichaming van de strijd tegen het water” (p. 266).
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
