Dit gaat over ons!
[Recensie] Oorspronkelijk bedoeld als essay maar het is een boek geworden over de “mogelijkheid en waarde van een filosofisch experiment met erotiek”. Dit komt doordat de auteur zichzelf eerst moest onderwerpen aan een experiment om te toetsen of zijn intuïties over de effecten die beoogd werden zouden kloppen. Het onderzoeken van onbekende culturen levert ons in elk geval een interessant boek op.
Dit is wat de auteur wil zeggen:
“In deze tekst gaat het er dus om de verbeelding anders aan te wenden, tegen het bekende op te zetten in plaats van haar in dienst te stellen van wat men al weet en wil. […] Ik gebruik hier soms ‘we’. De reden voor deze stijlfiguur is dat dit experiment een beroep doet op de verbeeldingskracht van zowel auteur als lezer, van beiden vraagt om de eigen ideeën over seks tijdelijk tussen haakjes te zetten en zich enigszins te laten meevoeren door de overdrijvingen, vreemde beelden, kunstuitingen, opvattingen, praktijken en ficties die aan de orde komen.”
Over de erotische ervaring die Da Correggio weergaf in Jupiter en Io staat in de inleiding een prachtig lesje kunstgeschiedenis. Wat een weergaloos schilderij en hoe anders keek men in de tijd van de oude Grieken aan tegen de wereld!
Tot zover de boeiende inleiding die wel enig denkwerk vergt om datgene wat de auteur precies wil zeggen te begrijpen.
In het eerste hoofdstuk Seksuele personages staat een citaat uit Foucault Live van Michel Foucault waarop flink gekauwd worden.
“Sinds het christendom heeft de westerse beschaving onophoudelijk gezegd: ‘Om te weten wie je bent, moet je weten waar je seksualiteit over gaat’.”
Wanneer je dit letterlijk opvat betekent dit dat seksualiteit je identiteit zou bepalen. Het zou te ver gaan om dat hier ter discussie te stellen, maar het geeft wel aan hoe makkelijk men zegt: “Ik ben dit of dat”, terwijl je veel meer bent dan alleen je seksuele geaardheid. De Boer maakt duidelijk hoe de marketing inspeelt op dit vermeende ‘zijn’, bijna alles kan op die manier geïnterpreteerd worden. Denk aan alle reclame die de mens datgene belooft te geven waardoor hij/zij seksueel aantrekkelijk gevonden zal worden. Ook boeken en films schijnen niet zonder seks te kunnen, anders zouden ze niet realistisch zijn (Maarten ‘t Hart is het hier overigens niet mee eens, hij hekelt auteurs die niet zonder die passages kunnen). Al die reclame, het mee moeten doen met alle mogelijkheden die er zijn om op zoek te gaan naar het ‘eigen zelf’ kunnen resulteren in het gevoel de boot te missen, een loser te worden wanneer je niet meedoet aan de race.
Als voorbeeld wordt Pygmalion – de mythologische figuur die een ivoren beeld van een vrouw creëerde en er verliefd op werd – genoemd als de man die een ideaalbeeld van een vrouw schiep geheel naar zijn eigen zelfbeeld. Hij zocht niet buiten zijn eigen grenzen en werd zodoende verliefd op zijn eigen erotische beeld. Meerdere beroemde personages vullen de rest van het hoofdstuk. We lezen over Don Juan, Markies de Sade en personages uit Murakami’s 1Q84, de manier van analyseren is meer dan boeiend, vooral wanneer je de personages herkent uit de boeken.
Het tweede hoofdstuk met de prachtige titel Erotische atmosferen gaat over de cultureel-historische achtergrond waarin een erotische ervaring ontstaat. Na een analytische blik op erotiek die zich dagelijks gevraagd en ongevraagd aan ons opdringt (niet dat de Boer een moreel oordeel wil vellen, hij signaleert alleen), volgt een aantal passages over erotiek uit het verleden en het Verre Oosten. De uitleg over De verzoeking van Sint-Antonius geschreven door Gustave Flaubert sprak me enorm aan omdat ik het boek een tijdje geleden las, maar in de context van dit experiment krijgt het een extra dimensie en is het een herlezing waard. In ditzelfde hoofdstuk staat een geweldige verhandeling over de ‘unio mystica’ oftewel de mystieke eenwording met God. Lees over de betekenis van voorstellingen op Middeleeuwse schilderijen, hoe de auteur het accent legt op de vermenging van lichaam en geest en over de interpretatie van mystica, kosmologe en medica Hildegard von Bingen (1089-1179) van het Bijbelse Hooglied.
Ruim aandacht is er voor erotiek in het oude Egypte, Fangzhong shu (China), Boeddhistische tantra, enzovoort. Het is bijzonder interessant om al die verschillende culturen op een rij te zien, ook wanneer je al veel van deze rituelen af weet. Het is niet puur beschrijvend, maar steeds met de focus op dat wat ons beperkt (door het beeld wat we in stand houden) in plaats van het zoeken naar de mogelijkheden buiten het beeld dat we zelf maakten.
In het laatste hoofdstuk het Experimentum eroticum legt de schrijver aan de hand van een aantal voorbeelden en citaten van filosofen uit wat dit Experimentum eroticum werkelijk inhoudt en belangrijker nog: wat niet.
De aanloop naar de kern is boeiend, we hebben die inleiding nodig om het beeld van de essentie te vatten. Denk hierbij aan alles wat ons vast kan houden aan rollenpatronen zodat we nooit de kans krijgen ons te bevrijden van het bekende en vertrouwde. Hiermee wordt nadrukkelijk niet bedoeld eens een nieuwe ervaring op te doen, dat zou niets anders betekenen dan een stapeling zonder verandering.
Hopelijk doe ik het boek recht met deze recensie, er staat zoveel in dat het werkelijk moeilijk is een keuze te maken uit de onderwerpen. Het is een boek dat met aandacht gelezen dient te worden, een stukje lezen, even terugbladeren en af en toe iets opzoeken, zo is mijn leeservaring te omschrijven. De heldere samenvattingen na elk hoofdstuk zijn meer dan welkom, ze geven een overzichtelijk beeld.
De filosofische benadering van de Boer spreekt me aan. Goed leesbaar schrijven en herkenbare voorbeelden geven kan niet iedereen, Ype de Boer wel. Ik genoot van de filosofen die aangehaald werden, het is fijn hun ideeën toegepast te zien in een verband dat, hoewel totaal niet concreet, toch voorstelbaar is. En hoe geruststellend is het dat de filosofie nooit beoogt antwoorden te geven, maar alleen meer vragen oproept waardoor wij geprikkeld blijven tot nadenken.
Dat doet dit boek ook, bekijk de mooie cover, neem alles op wat erin staat en ga aan de slag op welke manier dan ook!
—
Eerder verschenen op Metdeneusindeboeken
