Ingerukt, mars!
Tanzaniaanse semi-historische romans over drie generaties in Duits-Oost-Afrika.
In 1937 kwam de Deense roman Een lied van Afrika van Karen Blixen uit. Het boek veroverde de wereld in 1985, toen de verfilming van Sydney Pollack uitkwam. Dankzij deze roman kreeg het Engelse kolonialisme in Afrika bekendheid, vooral de romantische kant. Engelse overheersingen zorgde voor meer bestsellers, zoals Hart der duisternis van Joseph Conrad (1902) en Een reis naar India van E.M. Forster (1924). Dat ook Duitsland koloniën in Afrika had, is misschien wel bekend, maar dat hoofdstuk van de geschiedenis heeft nooit een grote rol in de literatuur gespeeld.
Nobelprijs voor Literatuur
De meest bekende boeken (bekend in de westerse literatuur) over koloniale kwesties of met koloniale achtergrond werden geschreven door schrijvers afkomstig uit de landen van kolonisten. Totdat de Tanzaniaanse schrijver Abdulrazak Gurnah in 2021 de Nobelprijs voor Literatuur kreeg en het grote publiek zijn werk ging lezen (terwijl zijn roman Paradijs al in 1994 op de short list van de Booker Prize belandde). Zijn romans spelen grotendeels in de Duits-Oost-Afrika kolonie (Tanzania en delen van andere Oost-Afrikaanse landen, zoals het huidige Burundi en Rwanda), waarover de Duitsers van 1884 tot het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918 de scepter zwaaiden.
Zanzibar
Abdulrazak Gurnah, met een vader uit Jemen, had een gelukkige jeugd op het Tanzaniaanse eiland Zanzibar, in die tijd een Brits protectoraat. De Revolutie van Zanzibar in 1964, een opstand van de Afrikaanse meerderheid tegen een minderheid van Arabische grootgrondbezitters, deed hem op de vlucht slaan, waarna hij zich in 1968 in Engeland vestigde, van waaruit hij nog steeds zijn literatuur de wereld instuurt.
Zijn hoofdthema’s zijn duidelijk uit eigen leven gegrepen: kolonialisme, oorlog, ontheemding en cultuurverschillen. De commissie van de Nobelprijs was vooral te spreken over zijn inleving in de verhalen over koloniale invloeden en ontheemding. Ook over het feit dat ondanks de gruwelen die veel opstanden met zich meebrachten hij neutraal blijft schrijven. In Hiernamaals probeert Gurnah zelfs uit te leggen waarom gewone Afrikaanse jongens voor de oorlog kozen door zich aan te sluiten bij het beruchte leger van de Askari’s, een korps van Afrikaanse mannen in dienst van een Westerse koloniale mogendheid, zoals Duitsland in Hiernamaals.
Moderne leven
Twee hoofdpersonen kozen voor deze avontuurlijke, goed getrainde maar gruwelijke legereenheid: Hamza, die eigenlijk weinig keuze had in zijn leven, daar hij als jongetje werd ontvoerd, en Ilya, die zijn land wilde verdedigen tegen lokale opstandelingen. Op een dag verlaat Ilya zijn net teruggevonden zusje Afyia om zich bij de Askari’s aan te sluiten. Hoe zijn tijd bij de Deutsche Schutztruppen verloopt, zullen we niet weten. Het verhaal over hoe het er daar aan toe ging wordt verteld door Hamza, die het geluk had een goede Duitse officier te treffen die hem de hand boven het hoofd hield.
De andere twee hoofdpersonen zijn Ilya’s zusje Afyia en Ilya’s vriend Khalifa, een Tanzaniaan met Indiase vader, die voor koopman Biashara gaat werken om pakhuizen te beheren. Zo maken we kennis met het rustiger leven in een klein (niet nader genoemd) Afrikaans stadje. Een kleurrijke episode over hoe Afrika langzaam het moderne leven oppakt. Hier komen drie hoofdpersonen weer bij elkaar en maken de gruwelijkheden plaats voor de normale strubbelingen in een leven. Dan is er plaats voor liefde en kinderen.
Genocide
Pas op de laatste pagina’s van het boek speelt er weer een oorlog, worden er eindjes aan elkaar geknoopt en krijgen we nog een drama te verwerken. Weliswaar in sneltreinvaart, zoals het gehele einde van het boek, dat opeens meer weg heeft van een geschiedenisles, maar wel het verhaal af maakt.
Hiernamaals is Gurnahs tiende roman. Het is een meeslepend verhaal over drie generaties Afrikanen waarin het Duitse kolonialisme en zijn Askari’s aan de tand worden gevoeld, evenals het almaar onrustige Afrika waar stammen elkaar blijven bevechten. Het zet een spotlicht op donkere hoeken uit de geschiedenis, zoals de genocide op het Herera en Nama volk in Namibië in 1904. Een indrukwekkend boek voor iedereen die van geschiedenis, van Afrika of van familieromans houdt.
—
Ook verschenen op Smitakis boekenlust
