Oorlog van verliezers
[Recensie] Hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken opent met de persoonlijke achtergrond van Hella Rottenberg die een opa met een Russische achtergrond heeft. Ze haalt herinneringen op uit haar studietijd. Vervolgens beschrijft ze de aanloop naar 24 februari van dit jaar toen Rusland Oekraïne binnenviel, een oorlog die door Poetin eufemistisch een ‘speciale militaire operatie’ wordt genoemd. Hoofdstuk 2 heeft de veelzeggende titel ‘Onbegrijpelijke misrekening’. Rottenberg citeert een Russische politicoloog die van Poetin zegt: “Hij leeft in zijn eigen dimensie”. Poetin ziet de oorlog als een strijd om Oekraïne van nazisme te bevrijden en wil dit land de-oekraïniseren. Oekraïne is volgens hem geen land met een eigen identiteit, het is alleen maar een kunstmatige constructie.
Zeer opvallend is het feit dat Poetin uit de bijbel citeert om de oorlog te legitimeren: “Er is geen grotere liefde dan je leven te geven voor je vrienden” (p. 58). Ik was deze uitspraak nog niet eerder tegengekomen en vind hem buitengewoon intrigerend. Jammer genoeg gaat Rottenberg er verder niet op in. Het is ook niet het doel van haar boek om dingen te analyseren, ze benoemt vooral de feiten, maar achter een dergelijke uitspraak gaat wel een boeiende maar voor ons onbegrijpelijke en bizarre denkwereld schuil.
Welke imput heeft Poetin van de orthodoxe kerk gehad of zou hij deze bijbeltekst zélf hebben gevonden? Het feit dat deze tekst wordt gebruikt – misbruikt kun je beter zeggen – is toch wel schokkend te noemen en legt een diepere drijfveer achter deze oorlog bloot. Het is een klein symptoom van de tegenstellingen die onze wereld in haar greep gevangen houden. Kortgezegd: het orthodoxe, moreel zuiver levende oosten tegenover het goddeloze, decadente westen.
Oude controverse
Dit boek Hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken biedt een heldere terugblik op een gebeurtenis waar we nog middenin zitten. Deze oorlog heeft diepere historische achtergronden die ver terug gaan in de tijd zoals het boek Het verhaal van Rusland van Orlando Figes duidelijk maakt. De oude controverse van oost en west speelt hierin een wezenlijke rol. Het uiteenvallen van de USSR en het oostblok, de toenemende invloed van het westen op landen in Oost-Europa die lid worden van de EU en NAVO, valt bij Poetin niet goed en dat is zacht uitgedrukt. De Russische droom van een machtig wereldrijk is met een harde knal uiteen gespat.
Hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken stipt die achterliggende feiten slechts aan en beschrijft vooral de actuele geschiedenis. Het zou interessant zijn om dieper stil te staan bij religieuze en morele tegenstellingen die als legitimatie worden ingezet en de bedenkelijke nationalistische rol van de orthodoxe kerk in Rusland.
Deze oorlog levert tot nu toe slechts verliezers op: het aanzien van Rusland (dat toch al niet zo denderend was), de economische gevolgen voor dit land en met name voor de bevolking die niet om deze oorlog vraagt, de vele slachtoffers onder dienstplichtigen. Het enige winstpunt, zij het tegen een onnoemelijk hoge prijs, is de groei van het nationale zelfbewustzijn in Oerkraïne. Wat dit aangaat, heeft Poetin precies het tegendeel van zijn ‘operatie’ bereikt.
Hella Rottenberg is journalist bij de Volkskrant en schrijfster. Zij studeerde tijdens de Russische inval in Afghanistan in Leningrad en richtte samen met anderen in 2017 het kennisplatform Raam op Rusland op.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
