Hoeveel van jezelf wil je weggeven?
[Recensie] Hoe buiten-de-box de geest, en hoe trefzeker de schrijfstijl van Jennifer Egan is, merk je niet direct als je haar nieuwe boek – dit dus – gaat lezen. Na een paar hoofdstukken merk je verbaasd dat je met een aantal van haar romanfiguren meeleeft. Je voelt hun pijn. Hun afwijzing, hun frustraties, hun pogingen om ondanks een koude, tegenwerkende wereld toch de beste versie van zichzelf te maken. Of in Godsnaam, als dat niet lukt, die versie dan maar te faken.
Het verhaal: Er is een nieuw technologisch programma: Greep op uw onbewuste. In 2010 ontwikkeld door de hippe techondernemer Bix Bouton en tien jaar later da bomb, net zoals Facebook dat was in de jaren 90 van de vorige eeuw. Alleen gaat dit programma verder, veel verder. Het geeft toegang tot al je herinneringen, die je ook nog met anderen kunt delen. Dat leidt tot een gemoderniseerde Brave New World-achtige maatschappij, die voor- en tegenstanders kent. Je hebt de ‘tellers’ (die menselijke verlangens opsporen) en de ‘ontduikers’ (die het collectief bewustzijn ontduiken omdat ze niet de prijs willen betalen voor ‘een hapje van het snoephuis.’
Dat is in de basis de inhoud van dit majestueuze verhaal. Het gaat over de ‘condition humaine’, het laat menselijk gewriemel in de marge zien. De worsteling met wie je bent, wat je gebreken of juist je pluspunten zijn. Ben je bang voor het het oordeel van anderen? O nee, maar wel over het oordeel van jezelf over jezelf. Maar is dat mijn schuld of komt dat door de nare karaktertrekken van mijn ouders? Of mijn rampzalige schooltijd, waar ik ben opgesloten in de doucheruimte, meermaals? Kortom: over het leven zelf.
Egan verpakt die menselijke worsteling in een wervelend verhaal. Nee, meerdere verhalen. Alfred Hollander bijvoorbeeld. Hij vindt zijn leven steeds minder goed te verdragen. Dat komt onder andere doordat hij teveel namaakemoties ziet op tv: die kunstmatigheid kan hij niet meer verdragen. Hij begint te praten, te schreeuwen tegen de nieuwslezers en hun neppigheid, wat geen probleem is zolang hij dat alleen in zijn eigen huiskamer doet, maar zijn familie kijkt vreemd op als hij aan tafel verschijnt met een papieren zak over zijn hoofd. Hij wil daarmee een zo heftig mogelijke verstoring maken van het bezadigde thuisleven, op zoek naar ‘echte’ emoties. Dat lukt prima, er komen prachtige kolderieke/pijnlijke conversaties uit voort. Maar geliefd maakt hij zich er niet mee.
Zo laat Egan gezinnen, getrouwde stelletjes, pubers, in echtscheiding verkerende relaties en nog meer mooie Freud-objecten de revue passeren. Sommige mensen zijn op hun hoede voor de alwetende computer. Anderen interesseert het geen zier en geven blijmoedig hun privacy weg. IJzersterk is haar beschrijving van de binnenwereld van Avery van de unit ‘opsporing van bedotting door proxy’s’:
“Onze unitleider, Avery, is een non-binair persoon die ik in het openbaar nooit tekenen van wat voor emotie ook heb zien vertonen. Nu geeft hun uiterlijk in alles blijk van spanning: het lange haar sluik en ongewassen, donkere wallen onder hun ogen, trui met eiervlekken op de mouw, en een gezicht zonder mascara en lipgloss – de enige make-up die hen draagt.”
Egan heeft ook een geweldig talent om de totaal verschillende binnenwerelden van personen in een paar alinea’s te laten botsen. Hier lopen Drew en Miles (die geen hoge pet op heeft van Drew) door een woestijn waar een kennis van Drew kunstsculpturen heeft geplaatst. De vragen en gedachten komen van Miles:
“‘Is dat een … sculptuur?’
“Drew lachte. ‘Het is een deel ervan. Ze zijn onderling verbonden over een groot gebied.’
‘En allemaal … van plastic?’
‘Yep. Afval uit de hele streek.’
Recycling: god, wat origineel!
Het enige wat mooier zou zijn dan deze ‘sculpturen’ is een woestijn zónder.”
Enfin, schier tot in het oneindige zouden we briljante citaten kunnen geven. Maar het lijkt beter als u, lezer, het boek zelf ter hand neemt. Dan merkt u snel hoe grappig, diepgravend, gevarieerd en waarschuwend dit verhaal in elkaar steekt. Veel plezier.
—
Ook verschenen op Nico’s recensies en Tiktok
