Denken over het menselijke lichaam
[Recensie] Olivia Laing scheef een brede studie over het lichaam. Het is een dik boek en leest als een pamflet tegen zaken als seksuele repressie, eugenetica, misogynie en racisme. Ze kijkt daarbij naar de gehele wereld en duikt in de geschiedenis. Verschillende opiniemakers, kunstenaars, psychoanalitici en schrijvers komen langs. Van deze mensen geeft Laing weer wat hun opvattingen zijn. Daarnaast beschrijft ze ook aan de hand van levensgebeurtenissen van deze denkers hun kijk op het lichaam.
De meest opvallende daarbij is de psychoanalyticus Wilhelm Reich (1897-1957). Hij was een leerling van de bekendere Sigmund Freud. Freud ’s theorie zegt dat neuroses ontstaan door een verstoring in het libido, de seksuele energie. Reich ziet dat aanvankelijk ook in zijn praktijk waarin hij mensen behandelt. Echter, later lopen hun meningen uiteen wanneer Reich niet ziet dat mensen genezen van hun neuroses als zij een beter seksleven hebben. Ontlading van seksuele energie werkt niet genezend.
In 1926 zegt Freud hierover dat seksuele repressie niet tot angsten leidt, maar dat angsten juist tot repressie leiden. Daarmee geeft hij wellicht een uiteindelijke conclusie. Over deze seksuele repressie zegt schrijver Susan Sontag dat zij zich pas werkelijk geboren voelde toen zij voor het eerst een orgasme kreeg. Dat gebeurde pas heel laat in haar relatie. Voor die tijd voelde zij zich verminkt, incompleet en dood.
Behalve over seksuele repressie, schrijft Laing ook over racisme. Belangrijke figuren als Martin Luther King, Malcolm X en Nina Simone komen daarbij voorbij.
Ook gaat een klein deel over de eigen ervaringen van de auteur. Zij voelde zich een buitenbeentje toen zij opgroeide bij twee (lesbische) moeders. Daardoor ontwikkelde zij de voelsprieten waarmee ze gevoelig werd voor het onrecht dat mensen overkomt in relatie met het hebben van een bijvoorbeeld een zwart lichaam of een vrouwenlichaam. Ze beschrijft ook de emancipatiegolf in de jaren ’70 die stond voor bevrijding van geweld, verkrachting, structureel seksisme, uitbuiting, partnergeweld, vernedering en ongewenste zwangerschap. Er is in haar beleving een hele ellendige negatieve santenkraam die hoort bij het hebben van een vrouwenlichaam.
Schrijfster Kate Millet komt aan bod, net als Kate Bush, de schrijfster Andrea Dworkin, Markies De Sade en vele andere bekende en minder bekende schrijvers, denkers en kunstenaars. Er is een exposé over het gevangenisleven. Veel mensen die zich bezighielden met homoseksualiteit of geboortebeperking, of met antiracisme, konden in vroeger tijden rekenen op gevangenneming en straf. In de gevangenissen was het vaak moeilijk om te leven, maar door een tijdperk waarin de regimes minder streng waren kon bijvoorbeeld Malcolm X zich ontwikkelen. Hij las veel boeken en werd van straatschoffie een begaafd redenaar.
Laing concludeert over het lichaam het volgende: “Stel dat je droomde van een wereld waarin mensen niet belemmerd of gehaat of gedood werden om het lichaam dat ze bewoonden. Stel dat je dacht dat het lichaam een bron van kracht of genot kon zijn. Stel dat je je een toekomst voorstelde waarin mensen niet beschadigd werden.”
Dit boek is een doorwrocht werk waarin de auteur haar onderwerp van vele kanten belicht. Ook is het een geslaagde poging om zo’n groot onderwerp in één boek te behandelen. Mooi is het, dat Laing het opneemt voor iedereen die door zijn of haar lichaam verdrukt wordt. Alle mensen verdienen een goede plek in de maatschappij vindt zij. “Een vrij lichaam,” zegt zij, “hoeft niet heel of ongeschonden of naturel te zijn. Het verandert aldoor, aldoor, aldoor, het is immers een fluïde vorm (sic!). Stel je heel even voor hoe het zou zijn om zonder angst te hoeven hebben een lichaam kunt beminnen. Stel je eens voor wat we dan zouden kunnen bereiken, wat voor wereld we dan zouden kunnen opbouwen.” Het boek is uitvoerig geannoteerd.
Olivia Laing was eerder natuurgenezeres en maakte haar opleiding Engels aan de universiteit niet af. Ze schreef meerdere non-fictie boeken, vooral over cultuurkritiek en met elementen van biografie, psychoanalyse, en reisverhalen. Ze won de Costa Biography Award en de Gordon Burn Prize voor haar werk.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
