Gevaar van nazisme vroegtijdig onderkend
In dit boek Joodse klokkenluiders staan de levens van twee Joden centraal die samen een belangrijke rol hebben gespeeld in de dertiger jaren van de vorige eeuw omdat zij het gevaar van het groeiende nazisme in Duitsland signaleerden.
Het zijn Alfred Wiener, een Duitse arabist die naar Nederland vlucht, en David Cohen, een Nederlandse classicus. Zij richten het Central Jewish Information Office op dat in Amsterdam van 1933 tot 1939 functioneerde.
Cohen had al eerder het Comité voor Bijzondere Joodse Belangen opgericht om Duitse Joden die naar ons land waren gevlucht te helpen.
Duidelijke signalen
Cohen onderkende de groeiende politieke ontwikkelingen en waarschuwde in 1935 dat het “net van anti-Joodse maatregelen dat heel Duitsland als het ware overspant, met onfeilbare zekerheid tot de verdrijving der Joden uit Duitsland” (p. 16) zal leiden.
Er verschijnen 1200 persbulletins waarin Cohen gedetailleerde informatie over de actuele situatie geeft; ook zijn er persoonlijke contacten met journalisten waarin hij hen op onjuistheden in publicaties wijst.
Ook Wiener onderkent reeds in 1919 het naderende gevaar: “Een antisemitische storm is over losgebarsten, een storm die niet volgens een natuurwet is ontstaan, maar die gecreëerd is met behulp van onbeperkte fondsen in handen van kundig geleide organisaties, die de storm hebben aangeblazen en vol ijver verder aanwakkeren” (p. 27).
Belangrijk centrum
Het Central Jewish Information Office documenteert in november en december van 1938 de Kristallnacht in Duitsland. Het bevindt zich in de Jan van Eijckstraat, dicht bij de Zentralstelle für Jüdische Auswandering en het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst. In deze straat worden veel Joden opgepakt die vervolgens in concentratiekampen omkomen.
Na de oorlog is de documentatie van het centrum nuttig voor het Neurenberg Tribunaal en het proces van Eichmann. De collectie is een tijd bij de universiteit van Tel Aviv geweest en bevindt zich sinds 2011 in Londen. De omvang is indrukwekkend: 150.000 boeken, 40.000 documenten van het Neurenberg Tribunaal, 25.000 foto’s, 5000 microfilms en 1 miljoen persknipsels.
Het boek eindigt met veelzeggende en momenteel actuele woorden: “… nog steeds een alarmcentrale die oproept tot waakzaamheid”.
Het boek heeft een groot aantal historische zwart/wit foto’s en is een vervolg op Dubbel zondebok. Joodse journalisten in tijden van antisemitisme toen na verschijning bleek dat er over het Central Jewish Information Office meer gezegd kon en moest worden. Joodse klokkenluiders is een vlot leesbaar boek dat vanuit een vrij onbekende invalshoek de ontwikkeling van het nationaal-socialisme belicht.
Piet Hagen is onderzoeksjournalist en publiceerde eerder Koloniale oorlogen in Indonesië. Hij was redacteur bij Trouw, docent en directeur aan de School voor Journalistiek in Utrecht en hoofdredacteur van De Journalist/Villamedia en columnist van NRC .
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
