De experimentele kunst van Jacoba van Heemskerck
[Recensie] In de zomer van 1913 vroeg kunstenaar Jan Toorop zich over zijn collega Jacoba van Heemskerck af wie zij volgend jaar als voorbeeld zou nemen: “Van Heemskerck is tegenwoordig aan het Mondrianen en Picassoen,” schreef hij aan een bevriend kunstenaar. “wat zal ze ’t volgend jaar imiteren?” Een typisch gevalletje van de (mannelijke) pot verwijt de (vrouwelijke) ketel… Juist in de Domburgse Kring waar Toorop de grote initiator van was, stond experimenteren centraal. Zelf waagde Toorop zich zo ongeveer aan elke kunstvorm uit die tijd. Nadat hij het impressionisme, pointillisme en luminisme had onderzocht nam Toorop de afslag van de art-nouveau en symbolisme.
En net als Toorop experimenteerde Jacoba van Heemskerck er lustig op los. Toorop werd er beroemd mee, Van Heemskerck was lange tijd vergeten. In het aardige museum Marie Tak van Poortvliet Museum in Domburg loopt momenteel een tentoonstelling over Jacoba van Heemskerck. Dit jaar is het honderd jaar geleden dat zij overleed, op zevenenveertig jarige leeftijd. Dat we meerdere stijlen van Van Heemskerck te zien krijgen, stoort in het geheel niet. Deze veelzijdige kunstenaar maakte gewoon mooi en boeiend werk. Punt.
Jonkvrouw
De van oorsprong Overijsselse jonkvrouw Van Heemskerck voelde zich sterk aangetrokken tot Domburg. Samen met de vermogende Marie Tak van Poortvliet, met wie ze van jongs af aan bevriend was en naar verluid later lange tijd samenwoonde en een relatie had, kwam ze in aanraking met Toorop, Mondriaan en vele anderen uit de Domburgse Kring. Daar raakt Van Heemskerck verslingerd aan het luminisme. Haar kleurige en vrolijke landschappen met bosschages of duinen zijn prachtig om te zien. In 1909 probeert ze het pointillisme uit met bijvoorbeeld het doek Bos in de zomer, daarna experimenteert ze met het kubisme. In de jaren vanaf 1910 start ze ook met houtsnedes. In de tentoonstelling en bijbehorende catalogus zijn er een groot aantal te zien.
Glasschilderingen
Aan het eind van de jaren 1910 ontwikkelt Van Heemskerk steeds meer een eigen stijl met abstracte werken waarin grillige vormen en kleuren een hoofdrol spreken. Ze experimenteert dan ook met glasschilderingen. De curator van het museum, tevens samensteller van de tentoonstelling en de catalogus, Francisca van Vloten, schreef aan het slot van de wat summier tekst in de catalogus over deze periode: “Dan wordt de lijn weer vrijer en wordt het nog braakliggende terrein van de glasschildering blootgelegd. Wat een mogelijkheden en hoezeer heeft Jacoba daarop haar eerste stappen gezet! Een vervolg was haar helaas niet gegund.” Op 3 augustus 1923 overleed Van Heemskerck in Domburg.
Tentoonstelling en catalogus bieden een mooi overzicht van haar werk. Achterin de catalogus staan twaalf eerbetonen van hedendaagse kunstenaars die zich hebben laten inspireren door het werk van Van Heemskecrk. Het is onduidelijk of ze speciaal voor de tentoonstelling dit werk hebben gemaakt, of eerder.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
De tentoonstelling het Marie Tak van Poortvliet Museum in Domburg is nog te zien tot en met 24 september 2023
