Heldere analyse, abstracte oplossing
[Recensie] “Vergeleken met de hysterische alarmbellen en sirenes waarmee de economische, ecologische en politieke crises van de eenentwintigste eeuw werden ingeleid, klinkt het gestage gelui van de doodsklok van de literatuur bijna geruststellend.” Aldus de openingszin van Aukje van Roodens Literatuur, autonomie en engagement, Pleidooi voor een nieuw paradigma.
Het einde van de roman, de dood van de literatuur, ze kwamen vaker voorbij. Maar waarom, werd niet altijd duidelijk. Volgens Van Rooden ligt het aan de impasse van een steeds terugkerend debat. Is literatuur autonoom, een elitaire aangelegenheid, dan ligt ze onder vuur. Is ze het niet, dan lost ze op in andere boeken en activiteiten.
Het dilemma tussen kunst in een ivoren toren en de maatschappelijk betrokken roman ontstaat in de romantiek. Maar wie over deze dingen blijft discussiëren begrijpt niet dat de theoretische grond onder die romantiek is weggevallen. Hier betoont Van Rooden zich een filosoof in de goede en de slechte zin. Haar analyses zijn helder en brengen samenhang in dat complexe debat. Maar haar oplossing van een ‘relationeel paradigma’ is rijkelijk abstract.
Geïnspireerd door Heidegger en de Franse filosoof Jean-Luc Nancy omschrijft ze het maatschappelijk belang van de literatuur als “het gebeuren van de wereld zelf”. Ze geeft toe dat een praktische uitwerking van haar benadering niet goed mogelijk is. Als ze toch een poging doet blijkt dat. Want dat literatuurwetenschappers zich niet te veel moeten specialiseren vinden we al veertig jaar. Dat literatuur niet meer louter als een nationaal verschijnsel bestudeerd moet worden al zeker twintig.
Maar dat literatuurwetenschappers wat minder de wetenschapper moeten uithangen en zich weer wat meer met die literatuur zelf mogen bezighouden, blijft goed om te herhalen. En het gebeurt niet elke dag dat filosofen hun academische argument in een leesbaar boek proberen te vertalen. Daarin schuilt de grootste verdienste van dit werk.
—
Eerder verschenen in de Volkskrant (25 augustus 2015) en op Maartendoorman.nl
