Analyse van het onbehagelijke gevoel
[Recensie] Nadat de Britse regering onlangs het plan had opgevat om online gokken te beperken, werd iemand van de gokindustrie geïnterviewd op de BBC. ‘Wat een zonde, dat plan,’ zei hij, ‘want zo gaan duizenden banen en miljarden aan belastinginkomsten verloren.’ Toen de journalist daarop vroeg of hij dan geen probleem had met die 1 op 100 gokkers bij wie het ziekelijke vormen aanneemt, mompelde hij: ‘God ja, daar moet ook iets aan gedaan worden.’ Het had een anekdote kunnen zijn uit Paul Verhaeghes Onbehagen waarin hij onze hedendaagse tendens beschrijft om zowat alles in termen van winst en succes uit te drukken en geen oog meer te hebben voor het collectieve en sociale.
Sigmund
In dat boek keert Verhaeghe terug naar Sigmund Freuds uit 1930 daterende Het onbehagen in de cultuur, waarin deze op de onvermijdbare frictie wijst tussen de door verlangen en agressie beheerste mens en de samenleving die van hem verlangt dat hij deze toch niet zo fraaie eigenschappen in toom houdt. Als dit goed verloopt, leidt dit tot een sublimatie in de cultuur. Waar Freud zich verzette tegen het versmachtende keurslijf van het Christendom, waaruit hij heel wat van zijn patiënten zag voortkomen, waarschuwt Verhaeghe echter voor het tegengestelde fenomeen. Sinds de jaren tachtig rest er van de normen en waarden van het Christendom nog maar weinig, schrijft hij, en heeft de mens, zoals Nietzsche al zei, werkelijk de positie van god ingenomen. Maar veel beter is hij er niet door geworden. Het verlies van het transcendente heeft hem eenzaam en verweesd achtergelaten, ten prooi aan de neoliberale ideologie. En dat is niet zonder gevolgen gebleven. Steeds meer kinderen hebben nood aan aangepast of bijzonder onderwijs, het gebruik van psychofarmaca rijst de pan uit en ook onder volwassenen gaat de vraag naar psychiatrische hulp in stijgende lijn. Het is de politiek die deze situatie gecreëerd heeft door voor het neoliberalisme te gaan en ze kan dit ook weer oplossen door voortaan resoluut in te zetten op een solidaire samenleving.
Boodschap
Wie Verhaeghes Identiteit, Autoriteit en Intimiteit heeft gelezen zal in Onbehagen veel herkennen. Al te veel misschien want ook al weet hij zijn boodschap in een nieuw jasje te steken, in feite is het dezelfde als voorheen: het neoliberalisme heeft de mens herleid tot een individu en de samenleving tot een maatschappij. Er zijn meer losers, waar de DSM psychiatrische patiënten van maakt, de ongelijkheid groeit en parallel daarmee de polarisatie, en van YOLO en FOMO worden we ook al niet vrolijk. Het zal allemaal wel waar zijn, maar waarom verlangden we tijdens het lezen zo vaak naar de eruditie en originaliteit van Verhaeghes debuut Liefde in tijden van eenzaamheid?
–
Voor het eerst verschenen op Bazarow
