1972-2020
[Recensie] Dit is een schitterende analyse van vijftig jaar Rusland, en een haast nog mooiere beschrijving van Rusland nu. Laura Starink vertelt boeiend hoe de Sovjet-Unie veranderde van een communistische dictatuur in een kapitalistische autocratie. Ze studeerde zelf in de jaren ’70 in Leningrad, nu St. Petersburg, dat ze beschrijft als een stad met grauwe straten waar menselijke warmte en openheid ontbraken. Die vond men thuis, bij mensen in de keuken waar altijd muziek aanstond om afluisteren te verhinderen. Starink was correspondent in Moskou voor de NRC in de jaren ’80, toen Gorbatsjov met zijn perestrojka en glasnost het einde van de Sovjet-Unie (en van de Koude Oorlog) inluidde. Ze was er toen Boris Jeltsin in 1991 de eerste president werd van de Russische Federatie. Hij hief de censuur op en gaf de Russen economische en politieke vrijheid, waarmee behalve criminelen velen nauwelijks raad wisten. Starink reisde door het huidige Rusland onder Poetin, dat haar voorkomt als een moderne versie van het autocratische tsarenrijk. De vrijheid is beperkt en de oude censuur in politiek en kunst is vervangen door slimmere methoden met hetzelfde effect.
Het boek is een feest van herkenning voor wie ook toen in Rusland kwam. Starink baseert haar scherpe analyse op haar persoonlijke waarnemingen en kennis van de geschiedenis, maar ook op openhartige gesprekken met Russische stadsbewoners die ze kent van vroeger én met mensen op het platteland. De steden zijn levendig en luxueus geworden maar de boeren en dorpelingen ervaren vooral negatieve effecten van de recente grote veranderingen. Zij hebben vaak heimwee naar de Sovjettijd, toen alles voor iedereen ongeveer hetzelfde was en solidariteit tussen burgers vanzelf sprak. De snelle overgang van het communisme naar het kapitalisme was voor de gewone Rus een schok. Starink geeft in haar inleiding rake karakteristieken van Brezjnev, Gorbatsjov en Poetin, behandelt terecht (en interessant) de grote 19de-eeuwse schrijvers, maar maakt ook foutjes. Zo laat ze in 1820 tsaar Nicolaas I de dichter Poesjkin verbannen voor diens Ode aan de vrijheid, terwijl het zijn broer Alexander I was, tsaar van 1801 tot 1825.
Ten slotte: treurig dat een uitgever in een indrukwekkend boek als dit, waarin de auteur heel Rusland bereist en een belangwekkend tijdperk ontleedt, geen illustraties opneemt die toen en nu illustreren. Zelfs een kaart van haar tocht ontbreekt. Ze begint en eindigt in het dorp Glazok. Geen lezer zal weten waar dat ligt! (zo’n 400 kilometer ten zuidoosten van Moskou).
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
