Sexualiteit in de vroegchristelijke tijd
“Tegenover de in afzondering levende heremieten en dolende monniken, die wedijverden in ascetische prestaties, […] was de regulering van het kloosterleven bedoeld voor het uitstippelen van een middenweg,” schrijft Michel Foucault in het postume vierde deel van zijn Geschiedenis van de seksualiteit. Het is een onverwacht en nog altijd behartigenswaardig argument tegen de privatisering van de godsdienst die inmiddels door velen wordt bepleit.
Zichtbaarheid
Want zonder institutionele inbedding tendeert religie soms gemakkelijk tot extremisme. Publieke zichtbaarheid en organisatie zijn de beste middelen tegen excessen waar degenen die haar willen terugdringen ‘tot achter de voordeur’ juist zo beducht voor zijn. Dat godsdienst een bredere armslag heeft dan een particuliere hobby had het vroege christendom goed begrepen.
Niet dat Bekentenissen van het vlees daarover gaat. Na in de delen II en III van zijn Geschiedenis te hebben laten zien hoe er in de Grieks-Romeinse cultuur rond het morele gebod van zelfbeheersing een zelfstylering van het ‘ik’ op gang kwam, ziet Foucault die in het vierde deel soepel in het christelijk denken overlopen. De voornaamste verandering is de plicht tot bekenning. Een mens leert zijn eigen innerlijk niet alleen ontdekken (of scheppen) door instrospectie, maar vooral door zich uit te spreken tegenover een ander. De biechtpraktijk die in de monnikengemeenschappen vorm krijgt is daarvoor van wezenlijk belang.
Moderniteit
Gewoonlijk wordt het ontstaan van het verdiepte subject gesitueerd in het begin van de moderniteit. Ik heb dat zelf in mijn ‘Geest uit de fles’ ook gedaan. Maar onmiskenbaar speelt de christelijke wending daarin, voorbereid door de Grieken, eveneens een hoofdrol. Het Nieuwe Testament roept expliciet op tot een ‘inkeer tot de binnenkamer’. Wonderlijk genoeg heeft Foucault daarvoor relatief weinig oog, terwijl hij de vroege kerkvaders tot in de details ontrafelt.
In dat laatste toont hij zich een solide (kerk- en godsdienst)historicus, wars van alle gekkigheden die hem (vooral vanuit conservatief Amerika) inmiddels worden aangewreven. Foucault zou de kwade genius zijn achter zo ongeveer alles wat er ideologisch in de VS en elders misloopt (van Trumps feitenvrije tweets tot het delirante ‘woke’). Een deel van dit boek heb ik indertijd zelf aanhoord tijdens diens voordrachten aan het Collège de France. Ook daarin al liet Foucault zich kennen als een van de meest serieuze ‘meesterdenkers’ van het toenmalige Parijs. Bijna op het saaie af.
—
Ook verschenen op Twitter/X en Linkedin
