Een hard boek dat zeer dicht bij de realiteit staat
“Het eerste wapen dat ik ooit vasthield was mijn moeders hand.”
Zo begint Jesmyn Ward aan Een duister afdalen, haar derde roman. De handen van de moeder van Annis (Arese), het hoofdpersonage, zijn gesterkt en geoefend door Annis’ grootmoeder, een krijger in dienst van de koning, voor zij werd ‘gestolen’.
Slavin
Annis is de dochter van een meedogenloze en wrede plantagehouder in North Carolina. Haar moeder is slavin in het huis van de meester, “een gevaarte dat van binnen aan elkaar hangt van gekraak.” Wanneer haar moeder wordt verkocht is Annis ten einde raad en zij zoekt troost en liefde bij haar vriendin.
Het gedrag van Annis wordt door haar meester bestraft en wanneer de Georgia Man (slavenhandelaar) op het landgoed verschijnt weten Annis en haar vriendin hoe laat het is. Zij worden verkocht en lopen samen naar het touw waarmee velen van hun lotgenoten worden verbonden. De lange tocht naar de slavenmarkt in New Orleans en de suikerrietplantage in Louisiana begint, de vernederingen ook…
“Dan weet ik dat ik al mijn hele leven naar dit touw toe loop. Al mijn door werk voortgestuwde dagen, al mijn korte benauwde nachten. Dat ik naar dit geknoopte, gerafelde, zwarte koord toe liep. Naar deze witte man die me door een lus haalt en vastknoopt aan de andere vrouwen in deze keten.”
Touw
Samengebonden met een touw, de mannen met kettingen, jongeren, ouderen, zwangere vrouwen, het maakte allemaal geen verschil. Als je deze waanzinnige reis wilde overleven moest je geluk hebben en sterk zijn: de bewakers waren gewetenloze, hardvochtige en meedogenloze wezens. Verkrachten was voor hen een dagelijks terugkerend mens onterend ritueel. Het was ‘een diep afdalen’. Lichamelijk lijden zorgde voor geestelijke aftakeling tijdens deze tocht door de hel waar de dood achter elke struik op de loer lag, …
“We ruiken het moeras voor we het zien. Aanvankelijk is er de stank van de rijstvelden: zwart water, modder op de bodem, planten en dieren die in de diepte in slijk veranderen. Die geur van de stervenden die plaats maken voor de levenden.”
Herinneringen
Het enige waaruit Annis kracht kan putten zijn de herinneringen aan haar moeder en de verhalen over haar grootmoeder. Tijdens de ergste ontberingen en met de dood voor ogen verschijnen zij als geesten in het hoofd van Annis: zij zijn de strohalmen waaraan ze zich kan vastklampen om nog net haar mond boven water te houden.
Tijdens haar verblijf in het krakende huis van haar wrede vader hoort zij, stiekem, haar stiefzussen, een bleke tweeling, les krijgen over La divina commedia ( De Goddelijke Comedie ) van Dante Aleghieri ( Italiaanse dichter, schrijver, moraalfilosoof en politicus).
Passages
Jesmyn Ward verwijst tijdens haar verhaal, tijdens de vreselijke tocht regelmatig naar passages uit La divina commedia, vooral naar de doortocht door de hel. Dat is goed gekozen door de auteur die mede daardoor kan aantonen welke verschrikkingen deze mensen moesten verwerken in deze hel op aarde.
Een van de meest verwerpelijke hoofdstukken in de menselijke geschiedenis: de slavernij. Een niet afgesloten hoofdstuk. In elk boek, met als thema dit onderwerp, stuit je op hetzelfde: hoe is het mogelijk dat mensen zo wreed kunnen zijn? Er was, is en er zal nooit een recht bestaan om slavernij te verantwoorden. Neem Het negerboek van Lawrence Hill, De vrouwen van de suikerrietplantage van Idelfonso Falcones, Een volmaakte eenheid van Tammye Huf, Lichter dan ik van Dido Michielsen of De smeekbede van Lianne Damen… overal ter wereld, op welk continent dan ook: slavernij was en is een van de meest walgelijke toestanden als het gaat over macht en machtsmisbruik op basis van kleur en geslacht.
Overleven
Annis, de uitputting nabij, kan alleen overleven door de contacten met haar moeder en haar grootmoeder. Zij verschijnen voor haar als geesten, zij praat met hen, heeft ruzie met hen, krijgt goede raad van hen, … Annis is verloren in deze wereld, gescheiden van al wat haar dierbaar was. Zij zoekt een weg, een uitweg, een verlossing, … Daarvoor gebruikt zij de woelige geesten, de enigen waaraan zij zich kan vastklampen, …
“Ik kom op mijn eigen moment, als ik geroepen word. Jij hebt mij geroepen.”
“Deze wereld is vol geesten, zei mama, en als je ze aanroept, moet je ze iets geven […] Ik heb alleen mijn gespleten voeten, mijn huid die vastgroeit aan het touw, en mijn bloed in het zand. Ik heb alleen mezelf.”
Maar toch wil zij haar eigen richting uit, een nieuwe weg opgaan, een toekomst waarin zij zich gesteund kan voelen door haar voorouders, haar eigen stappen zetten in een wankel en onzeker bestaan, iemand zijn:
“Ik wil door een wereld lopen die ik zelf heb gemaakt.”
Geesten
Nu heb ik het niet voor dit soort toestanden in boeken. Al het over geesten gaat haak ik al vlug af. Maar ik begrijp de auteur wel. Deze mensen, hebben een geschiedenis die meestal begint bij ‘ een gestolene ‘, verhalen uit het overzeese thuisland, dikwijls Afrika. Deze Afrikaanse stammen hadden/hebben hun rituelen en vereringen die dikwijls gepaard gaan met een groot ontzag voor hun overleden voorouders. Ook hun verering van de goden wijkt in sterke mate af van onze Westerse godsdienstbeleving. Dat is nu eenmaal zo en daar moeten wij respect kunnen voor opbrengen.
Geschiedenis
Hoe dan ook: Ward heeft een zeer sterk verhaal neergeschreven, een belangrijk verhaal over een bedroevende bladzijde uit de Amerikaanse geschiedenis. Ik moet eerlijk toegeven dat “ Een duister afdalen “ mij, voor wat het thema slavernij betreft, tot nu toe het meest heeft aangegrepen. Bij andere boeken had ik vaak het idee: misschien was het nog wel veel erger. Dat is hier in mindere mate het geval. Jesmyn Ward deinst er zeker niet voor terug om harde scenes in beeld te brengen en ik vermoed dat zij zeer dicht de harde, wrede realiteit weet te benaderen.
Flashback
De auteur schrijft vlot en overzichtelijk een chronologisch verhaal in 13 getitelde hoofdstukken, maar het is onvermijdelijk om flashbacks te gebruiken om de achtergrond van een aantal gebeurtenissen beter te begrijpen, om ons een zicht te geven op het verleden, om kennis te maken met de voorouders van Annis, …
De hoofdstukken lijken mij soms wat lang, evenals de dialogen met de geesten die af en toe nogal verwarrend overkomen: je weet als lezer vaak niet welke geest nu haar aandacht vraagt. Daartegenover zet Ward meestal vrij korte zinnen: een directe schrijfwijze die de ernst van het verhaal ondersteunen.
Metaforen
Jesmyn Ward schrijft mooie zinnen en komt vaak met geslaagde metaforen. Dit geeft het boek ten gepaste tijd de nodige verluchting en dat heeft een positieve invloed op de vlotheid en de leesbaarheid.
“Het koor van insecten dat ons op deze plek verwelkomde verstomt met de laatste opwelling van de zomer, dus is het ruisende geklepper van de bladeren, verstoken achter Aza’s stem, dat me sust.”
Een duister afdalen is een hard boek waarin de auteur zeer dicht bij de realiteit staat. Een realiteit die wij ons moeilijk kunnen voorstellen. Jesmyn Ward heeft mij kunnen boeien, zij heeft mij de pijn laten voelen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
