Verbijsterend overzicht van de Holocaust
Dit boek Hitlers ultieme oorlog is een compact overzicht van alles wat met Holocaust – of de Sjoa zoals Joden bij voorkeur zeggen – heeft te maken. Antisemitisme is al eeuwen oud zoals aan het begin duidelijk wordt maar nam ernstiger vormen aan toen Hitler al in 1919 Joden als een apart ras met specifieke kenmerken ging beschouwen.
De film Der ewige Jude vergeleek de aanwezigheid van Joden met ratten, Goebbels beschouwde hen als een ziekte die bestreden moest worden en Himmler sprak over ‘rassenschande’. Deze ideologie kreeg vorm in de afzondering van Joden: zij werden van andere Duitsers onderscheiden en ‘volksvreemd’ verklaard. Vanaf 1933 tot 1939 kwamen er in Duitsland meer dan 400 verordeningen tegen Joden waaronder de beruchte Neurenburger wetten. Er vonden boekverbrandingen plaats, Joodse kunst was ‘entartet en in 1938 vond de Kristallnacht plaats.
Babi Jar
Hitler sprak in een ‘profetie’ op 30 januari 1939 over “de vernietiging van het Joodse ras in Europa” (p. 119). Kort na de Duitse inval in Polen in 1939 zei de gouverneur: “Wij hebben ongeveer 2.500.000 Joden in het Generaal-Gouvernement en als wij de Halfjoden meetellen misschien wel 3.500.000. Wij kunnen geen 2.500.000 Joden neerschieten noch kunnen wij hen vergiftigen. Wij zullen andere stappen moeten nemen om hen op een of andere wijze uit te roeien – en zo zal het gaan” (p. 69).
In veel oosteuropese landen kwamen Einsatsgruppen die massale executies uitvoerden waaronder die van Babi Jar in Oekraïne, zie het boek Babi Jar dat veel gruwelijke details over de situatie van Joden in Oekraïne vertelt. In alle landen kwamen er concentratiekampen voor de ‘Endlösung der Judenfrage’. De beruchte Wannseeconferentie op 20 januari 1942 betekende een dramatische intensivering van de jodenvervolging. Meestal wordt deze alleen aan Hitler toegeschreven maar Klaas Smelik vertelt dat ook andere vooraanstaande nazi’s deze ideologie fanatiek uitdroegen.
Alle Europese landen
Indrukwekkend zijn in dit boek de hoofdstukken waarin alle Europese landen – oost en west – één voor één worden besproken en het lot van de Joden wordt beschreven. Het is een droevig stemmend overzicht dat laat zien hoe systematisch en vernietigend de nazi’s te werk gingen. Dit overzicht is één grote necrologie van tienduizenden en honderduizenden Joodse slachtoffers die samen dat bijna abstracte getal van 6 miljoen vormen.
Uit de vele feiten een paar opvallende feiten. Het is waarschijnlijk vrij onbekend dat Kroatië het eerste land was waar Joden een onderscheidingsteken moesten dragen. In het bezette Frankrijk namen Fransen zelf veel initiatieven om Joden te arresteren terwijl in Italië veel hulp aan Joden werd verleend waardoor 80% van hen overleefde. Ook Denemarken was actief in de steun aan Joden.
In Nederland waren de nazi’s ook uit op Joodse bezittingen en de hoofdambtenaar van de Rijksinspectie van het Bevolkingsregister verstrekte de Duitsers een keurig overzicht van Joden. De rol van de Joodse Raad – actueel door de tv serie – komt in dit boek nogal negatief naar voren. Genuanceerder schrijft Bart van den Boom hierover in zijn boek De politiek van het kleinste kwaad.
In het getto van Warschau was hevig en goed georganiseerd verzet; lees daarover De muur van John Hersey. In Polenvonden ná de bevrijding zelfs nog pogroms plaats.
Het boek is tamelijk sober geschreven, zonder al teveel details over concentratiekampen. Er zijn voldoende boeken die daar dieper op ingaan. Een indrukwekkend totaaloverzicht van concentratiekampen biedt het boek Bij ons in Auschwitz van Arnon Grunberg.
De grondige wijze waarop de Jodenvervolging in álle Europese landen plaats vond en de onvoorstelbare aantallen slachtoffers maken de lezer stil van verbijstering. In de epiloog komt ook de jongste actualiteit even ter sprake.
Klaas Smelik is hoogleraar Hebreeuws, oud-Israël, Jodendom en antisemitisme aan de universiteit van Gent. Hij publiceerde eerder Op het spoor van Etty Hillesum, Dodenbrief en Jodendom, een religieus leven.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
