De nieuwe Nederlandse woordenschat
De tijd tussen iets weghangen of bewaren en het uiteindelijk toch weggooien ervan. Iets te lang willen verbeteren zodat het juist stuk gaat. Of tijd die door het moeten wachten op anderen wordt opgesnoept of de tijd zonder je mobiel. Dit zijn bekende ervaringen waar het juiste Nederlandse woord eigenlijk nog voor ontbreekt. Of toch niet? Inderdaad, inmiddels bestaan deze woorden – respectievelijk – een ‘nog-eventjes’, ‘kapotverbeteren’, ‘sluiptijd’ en ‘nobiel’. Samen met woorden als ‘bakerdag’ (‘dag waarop het ouderschap zich voor altijd en definitief in ons leven nestelt’), ‘wonderdanig’ (een nederig makende, maar verrijkende ervaring; vergelijk ‘humbling experience’) en nog tientallen andere door het publiek ingezonden neologismen vullen zij Het grote ontbreekwoordenboek. Radiopresentator, schrijver, dichter en zanger Rick de Leeuw en Ruud Hendrickx, ‘Taalbaas’/Hoofredacteur van De Dikke Van Dale hebben dit verrukkelijke boek samengesteld op basis van de rubriek ‘Het ontbreekwoord’ in het radioprogramma Nieuwe feiten op het Vlaamse Radio 1.
Speuren
Ze klinken als een detective-duo en ergens zijn deze speurders, verzamelaars en zoekers van dat ene nieuwe en passende woord dit ook: De Leeuw en Hendrickx, zij laten met hun woordinzenders zien dat het Nederlands nog veel nieuwe, mooie en treffende woorden in zich draagt.
Het grote ontbreekwoordenboek met de vaart van een radioprogramma laat zien hoe taalgebruikers nieuwe woorden kunnen baren, die hopelijk blijven en zo een plaatsje verdienen in de Dikke Van Dale, net als ‘regelneef’, ‘bobo’ en ‘doemdenken’ en andere neologismen.
Na de pakkende inleidingen van Rick de Leeuw op het te maken/vinden woord, maken De Leeuw en Hendrickx ons ook deelgenoot van hun selectieproces uit de beste inzendingen door luisteraars. Een voorbeeld:
“Om zeven uur komt mijn vriendin thuis en vraagt of ik niet iets vergeten ben. Zo achteloos mogelijk wijs ik haar op het eten én op de schone vuilnisbak. Nee, dat bedoelt ze niet. En of ik misschien weet wanneer ze jarig is. Fuck! Vandaag! Hoe komt het toch dat we de belangrijke zaken zo gemakkelijk vergeten en volstrekt nutteloze informatie de rest van ons leven onthouden? En belangrijker: hoe noemen we die?’ […] Dit is een ‘no-brainer’. Een beter woord dan ‘breinpuin’ is er volgens mij niet te vinden voor al die nutteloze resten uit het verleden die hun sporen in de hersens van een mens achterlaten. ‘Breinrommel’ had ook gekund, maar ‘breinpuin’ is zoveel sprekender en met zijn twee lettergrepen ligt het ook lekker in de mond.”
Flutilligentie
Hierna wordt duidelijk waarom andere woorden het juist niet zijn geworden:
“Ze (nutteloze weetjes, sjla) hebben ook niets te maken met ‘flutilligentie’. Dingen onthouden getuigt niet per se van intelligentie. Het woord klinkt ook gezocht en is te lang om succes te kunnen krijgen in huis-tuin-en-keukentaal. (…) ‘Mindvuilnis’ is leuk bedacht, maar ook niet meer dan dat. Het is nauwelijks uit te spreken en maakt dus geen schijn van kans om ooit ingeburgerd te raken. Dan is ‘kleefweetjes’ een betere suggestie. Het heeft het voordeel van de duidelijkheid: het zijn weetjes die maar blijven plakken. ‘Plakken’ dat klinkt gewoner dan ‘kleven’. Maar ‘plakweetjes’ klinkt dan weer niet zo leuk als ‘kleefweetjes’, met twee keer ee.
Er gaat niets boven ‘breinpuin’. Daar blijf ik bij. Al zit het soms aardig in de weg van dingen die je beter wel had kunnen onthouden.”
Meedoen belangrijker dan winnen? Dus wat denken jullie dan van ‘reukweg’ of ‘geurnie’?
Ook leuk: de woorden die het (net) niet geworden omdat ze bijvoorbeeld te veel uitleg vergen, niet lekker bekken of de pointe (soms net) missen: ‘geurdoof’ als woord voor ‘niet kunnen ruiken’ of ‘Livingstone-moment’ als woord voor het probleem: “Hoe heet het moment in een gesprek waarop je beseft dat het te laat is om nog te vragen naar iemands naam?”
Gaandeweg wordt (natuurlijk) ook deze recensent uitgedaagd mee te denken of hij niet een (nog) beter alternatief kan bedenken. Vooral woorden waarvan auteurs aangeven dat het eigenlijk geen overtuigende winnaars zijn, blijken de creativiteit te prikkelen. Een dergelijke ‘doe-het-zelf’-impuls is ook de bedoeling van het taal-duo, dat een aantal criteria meegeeft waaraan een kansrijk nieuw woord zou moeten voldoen; denk aan klank- en spellingbeeld en of een woord bijval kan krijgen vanuit grote groepen mensen.
Reukvermogen
Een poging tot een alternatief voor het winnende ‘anaroom’, dat wil zeggen de toestand van het missen van reukvermogen. Door Hendrickx en De Leeuw wordt dit op het erepodium gehesen met de woorden: “We zullen het met ‘anaroom’ moeten doen. […] Maar je herkent er ‘aroma’ in en het voorvoegsel ‘a-’ (hetzelfde als ‘niet-’) […] Laten wij ‘anaroom’ een neo-Griekse-Laatlatijnse vorming noemen.”
Afvallers zijn al de woorden ‘odeus’, ‘geurdoof’, ‘seuf’, ‘snuifblind’, ‘smeul’, ‘geurdoof’ en ‘geurlam’. Oké, wat dan te denken van ‘neusniet’? Het is kort, duidelijk in betekenis, wel grappig, al zeg ik het zelf. Aan de andere kant: het verwijst misschien te veel naar het orgaan; de neus is niet weg, maar een functie ervan. Bovendien, ‘doof’, ‘blind’ en ‘lam’ verwijzen direct naar functies van respectievelijk oor, oog en been. Of anders ‘wegreuk’ of ‘geurnie’ of is dat laatste (te) Afrikaans om Nederlands te mogen heten? Zeer benieuwd wat De Leeuw en Hendrickx ervan zullen vinden; onder aan deze recensie is een reactieveld, dus… ; )
Al met kan dit smulwaardige boek, dat zich als cadeau goed laat weggeven of gewoon in bus of trein fijn laat lezen, de start van een jaarlijkse reeks zijn. En wellicht ook tijd voor de radiovariant om óók op de Nederlandse radio te worden uitgezonden, al dan niet in samenwerking met Frits Spits’ De Taalstaat?
Om nog meer Ontbreekwoorden te helpen maken, alvast twee situaties waar een passend woord voor gewenst kan zijn:
- Het moment dat je voor het eerst je schoonmoeder/-vader ontmoet en zou willen dat je je beter had voorbereid.
- Het moment als mens dat je beseft dat je hier niet het eeuwige leven hebt.
En a.u.b. niet twee keer hetzelfde woord voor deze beide situaties inzenden…
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
