Waarom lezen prettig is
Een mannenleven in een impasse. Enkele zekerheden zijn weggevallen, de man weet niet goed wat hij aanmoet met zijn bestaan, moddert wat aan. In een flashback vernemen we de oorzaak van de uitzichtloosheid. Maar dan: een ontmoeting met een inspirerende persoon geeft het slordige leven opnieuw richting.
David Van Reybroucks knappe roman Slagschaduw (Update: Van Reybroucks debuut is nu weer beschikbaar, vandaar dat we de bespreking van 5 juni 2007 hernemen.) volgt een standaardscenario, dat we ook kennen van bijvoorbeeld de speelfilm Casablanca. Dat er in deze roman twee oorzaken zijn waardoor de hoofdfiguur, een journalist, in een crisis is geraakt – hij heeft zowel een vriendin als een vriend verloren – is niet meer dan een variatie op het bekende thema.
De schrijver die gebruik maakt van zo’n beproefde plot, moet verhinderen dat de lezer het boek verveeld terzijde legt, en daarvoor staan hem verschillende instrumenten ter beschikking. De spanning kan hij opvoeren door een snelle afwisseling van scènes – ze zijn in Slagschaduw zelden langer dan twee pagina’s – en de aandacht kan hij vasthouden door een herkenbaar motief steeds terug te laten keren. Van Reybrouck benut daarvoor de stad Brussel, waarvan hij de topografie zo gedetailleerd beschrijft dat je als lezer de indruk krijgt dat je ter plekke moet gaan kijken om de roman volledig te begrijpen. (Hier is een nuttig hulpmiddel voor een bezoek aan de Vlaamse, Belgische en Europese hoofdstad.) Bovendien geef je als schrijver je hoofdfiguur een vraag mee om te beantwoorden – in dit geval de zoektocht naar een vrouw die ooit model heeft gestaan voor een standbeeld – opdat de lezer de ontknoping wil weten en verder leest.
De constructie van Slagschaduw is dus weinig verrassend, maar waarom heb ik dit boek ademloos gelezen terwijl ik een soortgelijk sjabloonboek als Münstermanns De bekoring alleen doorworstelde omdat ik had toegezegd het te zullen bespreken? Waarom wist ik na Slagschaduw weer dat lezen een even prettige als overrompelende ervaring kan zijn?
Eén reden is dat Van Reybrouck het instrumentarium net iets slimmer toepast dan Münstermann, zodat je het pas aan het einde door hebt. Een andere reden is dat er in Slagschaduw af en toe messcherpe observaties staan.
‘Ik had niet veel met kinderen. Waarom zou je de wereld aan iemand cadeau doen als je wist dat daar naast een paar kruimels schoonheid ook stapels verdriet op je konden wachten? Dat moest toch de kernvraag zijn. Maar in mijn omgeving zag ik vooral mensen die zichzelf een kind cadeau deden. Om hun eigen verdriet te bekampen allicht.’
Bovendien heeft Van Reybrouck onmiskenbaar veel gevoel voor onze taal. Dat leidt tot prachtige beeldspraken en vergelijkingen, die ik hier niet citeer omdat ze buiten hun context wat overdreven lijken. Maar het taalgevoel blijkt ook uit een observatie als:
De Place Saint-Jean klinkt beter dan het Sint-Jansplein: het waait er meer. In de rue des Eperonniers was ik op een draaglijkere manier eenzaam dan in de valse huiselijkheid van de Spoormakersstraat.
En tot slot is er de persoonlijke factor die een boek een meerwaarde kan geven. Aan het begin van Slagschaduw worden we voorgesteld aan de cheffin van de hoofdpersoon. Zijn nieuwe bazin heeft een managementopleiding maar kent het journalistieke métier niet, neemt de boekenbijlage van de krant op in de lifestyle-pagina’s, is niet geïnteresseerd in de kwaliteit van ‘het product’ en weet niet waar de menselijke waarden liggen. Ik ben ook wel eens een baan kwijtgeraakt doordat een nieuwe chef zonder veel kennis van zaken de ziel uit een goed functionerende afdeling wegorganiseerde, en de wijze waarop Van Reybrouck die o zo herkenbare frustratie beschrijft, vormde voor mij een geweldige binnenkomer.
Gelukkig valt er ook voor mensen mét een deskundige baas genoeg te genieten in Slagschaduw. Zoals ik al schreef: lezen kan zo overrompelend prettig zijn.
