Praten met de psychiater
Begin 2022 verscheen De Passagier, het eerste deel in het tweeluik met deze Stella Maris. Over De Passagier noteerden we op deze site eerder een uitgebreide recensie, het was wachten op dit boek om het verhaal van Bobby en Alice in perspectief te kunnen plaatsen.
In De Passagier was het duidelijk dat Alicia zelfmoord pleegde, en we volgden het pad van broer Bobby die na de dood van zijn zus doelloos en apathisch verder door het leven ging.
Alicia was de jongere zus, hoogst begaafde wiskundige. In Stella Maris, meteen de naam van een psychiatrische instelling, heeft ze zich als wetenschapper ten einde raad aangemeld omdat de wetenschap, met name de wiskunde, en de filosofie haar tot de zinloosheid van het universum en zichzelf hebben gedreven.
Gesprekken met psychiater
Stella Maris is een neerslag van de persoonlijke gesprekken die Alicia met haar jonge psychiater Dr. Cohen heeft. De zeven hoofdstukken, naar een bijbels getal, zijn een letterlijke chronologische weergave van therapeutisch behandelingsgesprekken.
Onzin, zin en versmelting van gedachtegoed. Vele grote filosofen en wiskundigen passeren de revue. Alicia werkte samen met Alexander Grothendieck aan het Institut des Hautes Etudes Scientifiques. Haar gedachten kronkelen van Plato tot Ludwig Wittgenstein, van GK Chesterton, George Berkeley (vooral An Essay Towards a New Theory of Vision ), Immanuel Kant, Richard von Krafft-Ebing, Geoffrey Chaucer, Sigmund Freud, CG Jung, Willard Van Orman Quine, J. Robert Oppenheimer, Edward Teller, Kurt Gödel (vooral wiskundig platonisme), Emmy Noether , Ernest Lawrence, Jean Piaget, Johann Sebastian Bach, Martin Heidegger, Edmund Husserl , David Hawkins, Oswald Spengler, Gregory Chaitin, TD Lee, David Bohm, John Dillinger, Rosemary Kennedy tot Charles Chihara. Het is een interessante verzameling zin en onzin, soms lijken het wel dronken hoog intellectuelen aan het woord die ideeën uitwisselen en mekaar met de hoogdravendste terminologieën proberen te overtroeven. De verzameling leidt alleen tot meer en diepere doel- en zinloosheid.
Solipsisme
Dé vraag: “Wat betekent gek zijn?”, worstelt met het concept van de werkelijkheid zelf en wat die dan zou betekenen. Alicia besluit dat alle problemen van spirituele aard zijn. Ze confronteert zichzelf met het solipsisme. Uit het latijn is solus alleen, en ipse zelf, alleen ikzelf dus. Dat is een geestestoestand waarin iemand leeft in de veronderstelling dat het universum en de personen waarmee hij verkeert alleen bestaan binnen zijn waarneming. Het solipsisme is in feite een metafysisch probleem waarin tot uiting komt dat de dingen rondom ons niet echt bestaan, maar een constructie zijn van ons bewustzijn. In het Duitse idealisme speelde deze denkrichting een rol grote in het werk van Fichte en Hegel. Ook latere filosofen onderzochten het solipsisme, Bertrand Russel bijvoorbeeld, en Ludwig Wittgenstein die in zijn Filosofische onderzoekingen (1953) het bestaan van het solipsisme weerlegt door zich te beroepen op de taal als algemeen begrepen fenomeen. Laat nu net de taal als fenomeen weerlegt worden door McCarthy in de persoon van de gekke patiënt Alicia.
Onderliggend blijft in de gesprekken psychiater en patiënte ook voortdurend het liefdesverhaal tussen broer en zus en een familiaal incestverleden spelen. Ook dat was tot totale mislukking gedoemd. Hun liefde voor elkaar bood wel bescherming tegen een voor hen onmogelijke wetenschappelijke wereld en de psychoses over een geestesziek Kind dat voortdurend aan Alicia verscheen. Maar aardse conventies en gebruiken maakten dit dan weer onmogelijk. Liefde tussen broer en zus bijvoorbeeld, het inzetten van de wetenschap voor de vernietiging van de mensheid of de intelligentie als het basiselement voor het kwaad. Alicia verliest daardoor alle redelijk contact met de buitenwereld, de vreemdste hallucinaties nemen haar leven over en ze wordt suïcidaal.
Verlies
Zo belanden we dat terug bij het eerste boek, De Passagier, waarin ook broer Bobby alle grond onder zijn voeten verliest. Bobby vergaat van heimwee en ‘dieptes’ na het verlies van zijn zus.
Om de samenhang tussen boek één en twee te begrijpen laat McCarthy Alicia aan de therapeut het ‘Kekulé Problem’ herhalen. Dit is een essay uit 2017 van McCarthy waarin hij nadenkt over de relatie tussen taal en het onbewuste, tussen denken en vertellen. De waarheid, schreef hij toen, is dat er hier een proces is waar we geen toegang toe hebben. Alice probeert ook zelf te transformeren. Haar identiteit in De Passagier verandert naar Alicia in Stella Maris, haast ongemerkt…
Hersendood
De Passagier speelde zich af in 1972, toen Bobby hersendood werd verklaard na een auto-ongeval. Alicia werd toen gevraagd zich akkoord te verklaren met de afkoppeling van de coma apparatuur. Dit boek speelt zich af 10 jaar later. Alicia pleegt zelfmoord na de opname in de kliniek. Maar Bobby was juist de weg kwijt omwille van de zelfmoord van zijn zus?
Stella Maris bestaat overwegend uit filosofische overpeinzingen, alsof de schrijver Cormac McCarthy tegen zichzelf praat en over zijn wereldbeeld. Dit is een bijzonder neerslachtig, droevig, desolaat en leeg verhaal. Alicia zoekt bij haar therapeut, McCarthy in de persoon van Alicia, naar betekenis. Wie ben ik? Wat en waarom? Het antwoord blijft uit en wat overblijft, is woede, wanhoop en lijden. McCarthy verzoent zich met de duivel in Faust, “Want alles wat tot stand komt, verdient het om ellendig om te komen; ’t ware beter dat er niets zou beginnen.’
—
Eerder verschenen op Boekensite Gent
