Cynische humor in harde realiteit
Het huidige Oekraïne is niet voor het eerst het strijdtoneel van oorlogszuchtige veroveraars. Vele troepenmachten gingen de Russen al voor. Dit boek belicht de periode in de Eerste Wereldoorlog, waarin de Joods-Oostenrijks Joseph Roth als schrijver/verslaggever de schermutselingen in zijn geboortestreek Galicië, het huidige Oekraïne, beschreef.
Fabuleus en dapper
Oorlogsverslaggever is een baan die niet iedereen ambieert, om voor de hand liggende redenen. Roth echter vond het zijn plicht om alle aspecten van de smerige vechtpartij die een oorlog is, op schrift te stellen. Dat doet hij fabuleus en dapper. Hij reisde in 1919 als ‘speciaal correspondent’ in opdracht van de krant Der Neue Tag naar Heanzenland, een grensgebied tussen Oostenrijk en Hongarije. Daar was het onrustig, om het zeer zacht uit te drukken; een prima voedingsbodem voor Roths spottende pen:
“Aan de grens staan zes gendarmes en een politiespion. Een van de gendarmes bekeek mijn paspoort, een tweede fouilleerde mij en vroeg: ‘Hebt u geen goederen bij u?’
Hoe naïef! Ik zou weleens willen weten welke smokkelaar ooit heeft bekend dat hij goederen bij zich heeft.
Ik zeg echter plichtmatig ‘Nee!’, waarna ik passeer.
Twintig stappen verder probeert een ongeletterde Rode Gardist mijn paspoort te ontcijferen. Het duurt lang. Uitgerekend bij mijn paspoort wil die goeierd Duits leren lezen. Ik moet hem twee sigaretten geven, waarna hij elke poging tot studeren op – en me mijn paspoort teruggeeft.
Aan de overkant begint Neudörfl.
Neudorfl is de introductie tot Heanzenland. Ik snap dat verkleinwoord ‘Dörfl’ niet goed. Dit dorp had beter Neudorf kunnen heten. Het bestaat uit één enkel, ongelooflijk lange straat met aan weerszijden witte huisjes. Het is zaterdag en grote schoonmaak. Blonde kinderen spelen op straat in het vuil. Op een afgelegen hoeve knort behaaglijk een varken. Een haan loopt midden op straat. Twee eenden spetteren in een plas…”
Alsof er niets aan de hand is in het oorlogsgebied, vertelt Roth op vriendelijke spottende toon dat er heel veel aan de hand is. Het is niet moeilijk te begrijpen waarom hij in die tijd graag gelezen werd.
Dit boek geeft een prachtige dwarsdoorsnede van zijn journalistieke werk. In marmer gehouwen taal doorspekt met achteloze grapjes die de toestand in de wereld in die tijd pijnlijk benadrukken. En belangrijker: in de publiciteit brengen. Over die andere toestand, in Oekraïne in die tijd, gaat de rest van het boek. Ook daar glasheldere taal met schrijnende humor. Een pen gedoopt in bloed: misschien is dat wel de enige manier om over zoiets mensonterends als oorlog te schrijven. En misschien moet de conclusie toch maar zijn, dat er niet veel veranderd is sinds die tijd.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
