De onbekende journalist
Gedurende zes jaar was journalist Jeroen van Bergeijk als undercover op allerlei plekken aan het werk. Hij wilde laten zien dat er in ons land een grote kloof is tussen de wereld van hoog- en laagopgeleide mensen die met name wordt bepaald door klasse en opleidingsniveau.
Door in diverse bladen over laag gehonoreerd werk te schrijven en er zo de aandacht op te vestigen, wil hij respect kweken voor de mensen die hier werkzaam zijn. In dit boek komt de ‘onderkant van de arbeidsmarkt’ naar voren en de inleiding eindigt met de uitnodiging: ‘Kom mee, dan laat ik je een wereld zien die je nog niet kende’ (p. 16). Vervolgens beschrijft Jeroen van Bergeijk eerst zijn persoonlijke ervaringen met vakantiewerk.
Herkenning
De grootste zorg voor Jeroen van Bergeijk is dat hij als undercover journalist herkend zal worden. Dat gebeurt ook in een aantal gevallen en dat zorgt meestal voor een stevige reactie vanuit de werkgever die soms ook een advocaat inschakelt.
Het boek is zeer onderhoudend geschreven en leest dan ook gemakkelijk; de lezer komt door de verhalen binnen in arbeidssectoren met hun eigen dynamiek en werkdruk. Van Bergeijk probeert contact te maken met arbeidsmigranten die hij in deze sectoren veel tegenkomt. Zij stellen geen kritische vragen en zijn blij dat ze werk hebben. Overal is gebrek aan mensen en daarom is een sollicitatie uiterst eenvoudig: men is blij met iedere werkkracht.
Werkdruk
Bij Wehkamp is sprake van extreme controle van werknemers aangaande hun prestaties. Dit bedrijf hanteert de maximaal toegestane rente van 14% bij ‘gespreid betalen’, hetgeen voor forse betalingsachterstanden bij mensen leidt. Van Bergeijk mag deze mensen niet op eerlijke wijze helpen. Door zijn publicatie is de rente door vragen in de Tweede Kamer wel met 2% verlaagd.
Bij het taxibedrijf Uber is ook sprake van enorme druk via de app. Chauffeurs ondergaan een permanente rating en moeten enorm veel werken om de voorgespiegelde omzet te halen.
Boeiend is het beeld van de retourafdeling van Bol.com en alles wat zich hier in dit gigantische magazijn afspeelt. Klanten maken veel misbruik van het gemak waarmee zij mogen retourneren met soms bizarre situaties rond producten als gevolg. Bol.com blijkt één van de grootste leveranciers van seksartikelen te zijn. Een orderpicker loopt wel 20 tot 25 kilometer per dag en moet 3 items per minuut kunnen ophalen.
Wanneer Jeroen van Bergeijk als flitsbezorger ergens een pakketje heeft afgeleverd, hoort hij achter zich zeggen: ‘Toch zielig, dat zo’n oude man dit moet doen’ (p. 218). Van Bergeijk is 58 jaar… Hij was ervoor gewaarschuwd en het blijkt zo te zijn: als flitsbezorger krijg je een onthutsend inkijkje in het privéleven van mensen, afgaande op de wijze waarop mensen soms schaars gekleed in de deuropening verschijnen.
De medewerkers Platform van Schiphol heten in de wandelgangen koffergooiers en die naam geeft hun werk goed aan. Iemand noemt het ‘de zwaarste baan van Nederland’ en dat is niet ten onrechte als je leest hoe mensen in de lage bagageruimten van vliegtuigen koffers en andere spullen op de lopende band moeten zien te krijgen.
Legaal werk
Jeroen van Bergeijk heeft ook enkele banen waar hij ‘gewoon’ aan het werk is om een specifieke werkervaring op te doen. Hij is een tijd clickworker: iemand die digitale opdrachten uitvoert. De zin hiervan is vaak onduidelijk, het werk is saai en soms bizar en het betaalt zeer slecht. Ook heeft hij een tijdlang een webshop, een schimmige wereld waar naast betrouwbare webshops ook van alles omgaat.
Zeer veel organisaties zijn betrokken bij de opvang van daklozen en dat maakt dit werk behoorlijk ingewikkeld. Het desbetreffende verhaal is een ‘mooi’ sfeerbeeld van wat zich hier afspeelt en Jeroen van Bergeijk vertelt over mensen die hij zoal tegenkomt gedurende de maand dat hij hier actief is.
Ook loopt hij mee in een wijkteam dat in een bepaald stadsdeel werkt op de terreinen van zorg, jeugd en werk. Veel taken die eerder de verantwoordelijkheid van de overheid waren, zijn nu naar gemeenten overgeheveld in het kader van ‘decentralisatie van het sociaal domein’.
Aangrijpend is het verhaal over het IND aanmeldcentrum in Ter Apel en de mensen die Jeroen van Bergeijk daar tegenkomt.
Aan het slot van het boek is er een terugblik op alle ervaringen en de methode van undercover. Jeroen van Bergeijk worstelt daarmee maar komt uiteindelijk toch tot de conclusie dat deze methode noodzakelijk is om arbeidssituaties in beeld te brengen. Het is blijkbaar de enige manier om de vaak ongemakkelijke waarheid aan het licht te brengen. Van Bergeijk wil dat de méns in z’n werk wordt gezien.
Jeroen van Bergeijk is journalist en publiceerde eerder Uberlever. De reportages in dit boek verschenen eerder in de Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Vrij Nederland.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
