Indringende en actuele historische roman over oorlogtrauma’s
Ongeveer tegenover de ingang van vliegbasis Gilze-Rijen staat het straatnaambordje ‘Kampweg’. Dit bordje leidt naar een historische plek die teruggaat naar 1830. Toen was daar Kamp Rijen gesitueerd: een kamp met zo’n 1400 tenten voor meer dan tienduizend soldaten. Het kamp was een stad op zich, een stad als Breda telde in die tijd ongeveer twaalfduizend inwoners…
Vanaf die plek begon op 2 augustus 1831 de zogenaamde Tiendaagse Veldtocht van Koning Willem I tegen de opstandige Belgen. Na de slag bij Waterloo in 1815 was bij het congres van Wenen afgesproken dat de noordelijke en zuidelijke Nederlanden een geheel moesten vormen: het Koninkrijk der Nederlanden. De Belgen kwam in 1830 in opstand tegen de manier waarop koning Willem I met de zuidelijke Nederlanden omging en plunderden Brussel. Vanuit kamp Rijen trokken de troepen op. De Belgen werden militair gezien verslagen, maar wonnen de oorlog politiek omdat Frankrijk en Engeland de kant van de Belgen kozen. Eigenlijk dus een nederlaag voor Willem I die pas in 1839 toegaf. Hij wilde dat falen natuurlijk het liefst wegpoetsen, verzwijgen. België werd toen een zelfstandige staat.
Niet langer verzwegen
Kees Uittenhout heeft in zijn nieuwe historische roman Verzwegen kamp Kamp Rijen en de Tiendaagse Veldtocht opnieuw leven ingeblazen. Uittenhout is een verhalenverteller pur sang en in staat een meeslepend verhaal te schrijven op basis van historische feiten. Hij kijkt achter de feiten, beschrijft wat de veldtocht betekent voor zijn hoofdpersonages en de inwoners van Rijen en de omliggende dorpen. Zo werden soldaten in de wintermaanden bij burgers ingekwartierd. Ieder gezin had wel soldaten in huis. Wat doet dat met die soldaten en de gezinnen waarin ze verblijven?
Verzwegen kamp zet je bovendien aan het denken over de zinloosheid van de oorlog en de effecten die het heeft op de “gewone” bevolking. Juist de aandacht voor de gewone burgers en het laten voelen wat zij ervaren maakt dit verhaal zo krachtig. Het brengt de geschiedenis dichtbij. De auteur maakt je deelgenoot van hun levenssituatie, deelt hun emoties en verdiept zich in de psychologie van de personages. En dat is indringender dan het verhaal vertellen vanuit het perspectief van een machthebber. Tegen het eind van de roman staat er “macht in de handen van onmachtige mensen loopt altijd uit op machtsmisbruik”. Kijk naar wat er zich momenteel op het wereldtoneel afspeelt: het maakt Verzwegen kamp tot een universeel verhaal.
Impact
Het verhaal wordt vanuit het perspectief van de twee hoofdpersonages verteld. Hannes Wouda is student Nederlands en maakt deel uit van een gegoede Friese familie. Zijn vader is (zogenaamd) een held, die gewond is teruggekomen uit de slag bij Quatre Bras en zwijgt over de oorlog, getraumatiseerd als hij is. Trauma’s vormen een belangrijk thema in het boek. Het tweede hoofdpersonage is Joukje Hingstman, die zich aan de onderkant van de samenleving bevindt. Ook haar vader is getraumatiseerd teruggekeerd na de veldtocht van Napoleon in Rusland, beroofde onderweg soldaten en slaat aan het drinken en aan het roven. Joukje wordt straatroofster.
Afwisselend vertellen Joukje en Hannes hun verhaal. Dat doen ze vanuit het ik-perspectief. Dat maakt dat je de gebeurtenissen vanuit een dubbel perspectief ziet en in het hoofd van beide personages kruipt. Uittenhout weet dubbelingen (dat ligt bij zo’n werkwijze altijd op de loer) te voorkomen en zo het tempo en de dynamiek in het verhaal te houden. Joukje en Hannes ontmoeten elkaar en worden verliefd. Dat zou bij de familie Wouda niet zo goed vallen, zeker niet als Hannes Joukje bij haar straatroverij helpt. Hannes weet te ontvluchten als ze worden betrapt door de politie. Vanaf dat moment zijn ze van elkaar gescheiden en begint een zoektocht naar elkaar. Joukje komt terecht in Ommerschans, waar sinds 1819 een werk- annex strafkolonie van de Maatschappij van Weldadigheid is gevestigd (mooi om ook dit historisch gegeven en wat daar gebeurde in de roman te verwerken) en weet te ontsnappen. Hannes ziet als enige uitweg dienst nemen in het leger. Hij komt in Kamp Rijen terecht, samen met enkele Friese vrienden en maakt daar deel uit van het Friese contingent. De tocht naar het kamp wordt wat te uitvoerig en gedetailleerd beschreven., maar Uittenhout weet op een invoelende manier het leven in het kamp te schetsen. Ondertussen weet de ongeletterde Joukje, die zwanger van Hannes blijkt te zijn, Breda te bereiken. Ze is onderweg Felix Vlam tegengekomen, een tandarts die majoor is en ook naar Rijen moet. De Koning is spelbreker, want alles is afgezet, omdat hij de troepen inspecteert. Joukje wordt de assistente van Felix en trekt mee ten oorlog. Die oorlog heeft grote gevolgen voor zowel Joukje als Hannes.
Het verhaal is opgebouwd uit meerdere, niet als zodanig aangegeven, delen: de eerste kennismaking met de hoofdpersonages, het verliefd worden en het uit elkaar gedreven worden, de zoektocht naar elkaar, de hereniging en terugtocht en de ontknoping.
Gelaagdheid
Uittenhout heeft zich goed gedocumenteerd en ingeleefd in de tijd en snijdt ook allerlei nu nog actuele zaken aan. Bijvoorbeeld de censuur in de kranten (“ook leugens zijn besmettelijk”), de Maatschappij van Weldadigheid die ontaardde in strafkampen en dwangarbeid, de tegenstelling tussen een beschermd leven van Hannes (Hannes woont thuis in een Friese state: “De burchtachtige muren van de state waren ook de muren om mijn jeugd”), en dat van Joukje die in “een buurt van sluipende schaduwen, van wellust, en wulpsheid, sloppen en stegen” moet zien te overleven, de strijd tussen protestante en katholieken, de behandeling van vrouwen. Grote thema’s als vriendschap, macht en onmacht vormen een rode draad in het verhaal.
De auteur schrijft fijnzinnig en filmisch. Hij weet te ontroeren en zet gebeurtenissen in een paar woorden neer: “De slag bij Quatre Bras was één groot ziellitteken.” De roman is een ode aan degenen die in Kamp Rijen verbleven, maar ook een aanklacht tegen de zinloosheid van oorlog. Het Friese contingent waar Hannes deel van uitmaakte diende tot wat we tegenwoordig ‘de vleesmolen van het front’ zouden noemen. “Wat wil de koning daar bereiken, is het een persoonlijke queeste? Het redden van geschonden eer?” En deze zinnen blijven maar in mijn hoofd rondspoken: “Wij zijn van huis gegaan om een rol te spelen in de vaderlandsche geschiedenis en komen thuis als een voetnoot” en “De oorlog woedt door in jou.”
Verzwegen kamp is een indringend, monumentaal verhaal.
De site in Rijen is te bezoeken, ook de plek van de commandotent van Willem I en de kookkuilen zijn nog goed te zien.
Voor meer informatie: https://kamprijen.nl/
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
