Een persoonlijke zoektocht
[Recensie] Aaltje van Zweden, vrouw van dirigent Jaap van Zweden, pleit in dit boek voor zorg aan vergeten groepen. Zij begint dit boek heel persoonlijk en vertelt over hun kind Benjamin over wie zij in 2017 het boek Om wie je bent schreef.
Dit boek Waar ben je thuis is een persoonlijke en historische zoektocht naar kwetsbare mensen vandaag en in het verleden, in de tijd van de Tweede Wereldoorlog. In Laren wordt voor de stichting Papageno een huis aangekocht voor mensen met autisme. Aaltje van Zweden ontdekt dan dat er in dit huis vroeger Joden woonden. Ze zijn tijdens een razzia opgepakt en via Westerbork naar Auschwitz afgevoerd. Ze gaat op zoek naar hun leven destijds en komt zo dichter bij deze mensen die leefden in een tijd vol dreiging.
Deze historische lijn wordt verweven met het heden, de blijvende zorg voor Benjamin en het streven om in elke provincie een huis voor mensen met autisme te openen. Aaltje van Zweden is eerlijk: leven met iemand die autisme heeft, is zwaar: “Geloof me, het valt soms niet mee” (p. 192).
Momenteel is men in Lemmer bezig om de voormalige Gereformeerde kerk tot zo’n huis te verbouwen. Aaltje van Zweden ziet een overeenkomst tussen de kwetsbare positie van Joden toen en mensen met een beperking nu. Beide hebben onze bijzondere zorg nodig.
Misschien wel het meest indringende deel uit het boek gaat over de bewoners van het Apeldoornsche Bosch, destijds een Joods psychiatrisch ziekenhuis in Apeldoorn. Lange tijd dacht men in de Tweede Wereldoorlog dat deze mensen hier veilig zouden zijn en dat de Duitsers hen met rust zouden laten. De instelling werd dan ook wel ‘Jodenhemel’ genoemd. Liefdevol is de beschrijving van de gebouwen en het huiselijke leven destijds en aangrijpend is het verslag over het transport van de bewoners en de verpleging wanneer de Duitsers hen wegvoeren en de gebouwen overnemen. Pas in 2020 is er monument ter nagedachtenis aan de 1200 (!) omgekomen bewoners geplaatst. Het NIOD zegt dat “het verzwegen oorlogsleed van deze mensen … een plaats in ons collectieve geheugen en in onze geschiedenis verdient” (p. 222).
Het appèl van het NIOD “Laten wij ons niet verbeelden dat uitsluiting, discriminatie en marginalisatie van kwetsbare mensen in onze samenleving niet voorkomen” spreekt Aaltje van Zweden aan. Dat is de drijfveer van haar boek waaraan zij maar liefst zeven jaar heeft gewerkt. Of de verbinding tussen geschiedenis en heden helemaal is geslaagd en ook terecht is, blijft voor mij een vraag want het gaat om ándere mensen in onvergelijkbare omstandigheden. Daarom dienen we behoedzaam te zijn in het schetsen van parallellen zoals mensen soms hun mening willen onderbouwen door vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog te maken. Daar is Aaltje van Zweden beslist niet op uit, vanuit een persoonlijke beleving ziet zij een parallel. Ik kan me best voorstellen dat Aaltje door de ontdekking van de voormalige Joodse bewoners van het Papageno huis in Laren werd geraakt en aan het denken werd gezet. De intense speurtocht naar het verleden en de zorg voor kwetsbare mensen vandaag, siert haar dan ook.
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
