Beleefd bloot
[Recensie] Ayşegül Savaş is een Turkse die in Parijs woont. Haar essays en korte verhalen zijn in Frankrijk en Amerika gepubliceerd. Wit op wit is met dezelfde geslaagde vastberaden soberheid geschreven als haar debuutroman Lopen op het plafond (2019). Altijd zoekend naar logica achter het onbevattelijke bestaan.
Prachtige proza dat zich afspeelt in een niet nader genoemde stad in mediterrane sfeer. De verteller in Wit op wit is een student kunstgeschiedenis die net als de stad het hele boek anoniem blijft. Ze huurt een appartement om daar te werken aan haar proefschrift over gotische naaktsculpturen uit de twaalfde en dertiende eeuw. Onderweg naar de naakten beschrijft ze met precisie de straatjes van de stad en legt linken.
“Gebouwen geperst tussen reusachtige koepels en grote, oude fabrieksterreinen. Ik moest denken aan de levens die opgetast lagen in de spleten van de stad en zich ieder moment bloot konden geven.”
Nauwgezet observeren
Ook de ruimte waarin ze woont, observeert ze nauwgezet. Het sobere vertrek staat haar aan. Alles wat aanwezig is, heeft op een eenvoudige manier klasse.
Agnes, de verhuurder en kunstschilder, straalt ook klasse uit. Ze neemt haar intrek in het atelier op de hoger gelegen verdieping. De vrouwen komen elkaar geregeld tegen op de trap en raken bevriend. De verteller omschrijft de schijnbaar voortkabbelende oppervlakkigheden die de mens bezighoudt. Ook de student zelf lijkt hier schuldig aan. Zo beschrijft ze elke keer weer in detail de kleding van Agnes.
Maar schijn bedriegt. Achter de omschrijvingen van uiterlijk vertoon van de levenden en van de dode naakten voor haar studie, lees je juist de zoektocht naar verdieping tussen de regels door. De verhalen van Agnes zijn aanvankelijk krampachtig. Als je niet naar iemand zijn mening vraagt hoef je jezelf ook niet bloot te geven, vindt zij. Toch wordt ze al loslippiger en vertelt over haar jonge jaren, haar vervreemding van het gezin, haar hachelijke huwelijk.
Passiviteit
Ze deelt ook ideeën voor haar schilderijen, maar zet geen penseelstreek op het doek. De verteller reageert nauwelijks op Agnes. Haar passiviteit benadrukt een afwezigheid van empathie.
“De kamer lichtte dramatisch op door een wolk die vaarwel zei. Agnes draaide haar gezicht naar het raam en sloot haar ogen.
‘Ik blijf maar praten en praten,’ zei ze met haar ogen dicht. Ik praat en praat en heb er geen idee van wat je denkt’.”
De mensen in de roman worden beschreven met effen gezichten met matte uitdrukkingen. En ook de kunstwerken hebben eenzelfde strak, gestileerd gelaat.
Als Agnes beseft dat ze niet terug kan naar haar echtgenoot, klampt ze zich vast aan de student, bang zichzelf te verliezen als die zou vertrekken. Ondertussen probeert de student Agnes te doorgronden. Er schieten steeds meer barstjes in het gebeeldhouwde gezicht van de schilder. De verteller geeft over haarzelf niets prijs.
Uiteindelijk krijgt de Agnes wat op het canvas. Wit op wit, een bestaande schildertechniek met weinig onderscheid. Met het werk krijgt ze geen vat op haar bestaan.
Verbinding
In het boek is verbinding een thema, verbinding waarbij je eigenwaarde ontleent aan anderen. Daarbij andermans ruimte innemend. Ruimte waar anders emoties zouden kunnen zitten.
“’We vormen onszelf via onze evenbeelden, ‘zei Agnes terwijl ze naar de trap keek. ‘We maken spookachtige tweelingen om het gewicht van onze verlangens te dragen’.”
Wit op wit. Emoties afbeelden op oppervlakkigheid, waarmee de emoties als het ware bijna wegvallen. Een roman die nog een tijd lang door suddert. Wie is de hoofdpersoon in dit verhaal? De verteller of de kunstschilder? Zijn ze niet een en dezelfde persoon? Geeft de hoofdpersoon zich uiteindelijk net zo bloot als haar naakten?
Wat deze roman verbergt is net zo belangrijk als wat zij onthult!
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
