Marc Schoorls brutale vrijplaats
[Column] Gek is dat. Dat je het soms totaal onverwacht eens kunt zijn met iemand van wie je altijd vermoedde dat die je helemaal niet lag. Zo stond in De Groene Amsterdammer laatst een in memoriam die de onlangs overleden socioloog Anton Zijderveld betrof. Ik kende zijn naam, maar heel veel meer wist ik niet van zijn bestaan. En gezien zijn betrokkenheid bij het CDA bevreemdde me dat ook niet. Maar toch, maar toch…
In hetzelfde weekblad, las ik nu, noemde hij zichzelf ooit ‘postcalvinist’. Daarbij gaat het, schreef hij toen, om iemand die niet meer gelooft in zulke zaken als predestinatie en erfzonde “maar daar psychisch wel een fikse tik van heeft overgehouden”. En die tik bestaat er – in mijn woorden uit – dat hij de ernst miste. De ernst, ja. Ik meen het. Ernstig zelfs. En nog ernstiger: ik kan me wel vinden in die tik! Zo was de uitdrukking lekker in je vel zitten socioloog annex filosoof Zijderveld een doorn in het oog. Nu zit ik zo’n beetje sinds mijn geboorte niet lekker in mijn vel (ik lijd zogezegd aan een postnatale depressie), maar van zo’n toornig oordeel over een popi uitdrukking veer ik op.
En precies zo gruwde de postcalvinist Zijderveld van het adjectief leuk “en het daarmee verbonden hedonisme”. Kijk es aan! Ik ben dan wel geen postcalvinist, eerder een postkatholiek, maar van het veel gebezigde woordje ‘leuk’ krijg ook ik jeuk. Iets liken? Over mijn lijk, zei ik steeds en ik heb dat jarenlang volgehouden. Ik deed überhaupt niet aan dat vermaledijde Facebook. Maar ik ben dus (ooit, ergens) katholiek opgevoed en dan neem je het uiteindelijk niet zo nauw. Dus ik biecht bij deze op dat ik op Facebook ook best makkelijk aanvink dat ik iets ‘leuk’ vindt. Wie met pek omgaat… En ik beken ook dat ik dat stomme woordje ‘leuk’ in dagelijkse gesprekjes ook geregeld bezig. Populisme is besmettelijker dan de pest.
En juist daar houdt dit alles verband mee. Want populisme is een gebrek aan diepgang, aan bezonkenheid, dus aan ernst. “Wacht even! Je bedoelt: de ernst van een dominee? Méén je dat nou? Jíj?”
Desnoods ja. En wel omdat de domheid regeert. Bijna dan. Ze zit al wel breeduit in de kamer. En ze zet dikbuikig haar tractoren dwars op de snelweg – ook de boeren zijn postcalvinisten: naar de dominee luisteren ze niet meer. En ze houden zich met hun boerenslimheid verder graag van de domme. Er zijn bedroevend véél meer kippen, varkens en koeien dan mensen in dit kleine land. Dat leidt tot allerlei smerigheid. Terwijl bijna iedereen, en juist op dat geborneerde platteland van de boeren, roept dat het land te vol is – met mensen. Er kan bijvoorbeeld geen Oekraïner meer bij.
Dus ja, er bestaat een zekere importance of being earnest. Zeker in bange tijden als deze. Want populisme is lichtzinnigheid die vrijzinnigheid in de weg staat. De vrijzinnigheid van een open opinie in een open samenleving, die zo verafschuwd wordt door zichzelf verrijkende autocraten als Poetin en Xi Jinping met hun vriendjespolitici. Autocraten?… Bureaucratische tyrannosaurussen! Monocraten! Potentaten! Populisme maakt van vrijheid Sperrgebiet.
Maar eigenlijk wou ik me hier beperken tot boeken. En de verheerlijking van vrijheid van denken. Zo is ontlezing ook een kenmerk van frivoliteit, die vrolijke vorm van populisme. Zijderveld zaliger had er evenzeer een hekel aan dat boeken leuk werden gevonden, in plaats van bijvoorbeeld goed. Of alleen maar spannend hoefden te zijn in plaats van ook een beetje interessant. En gelijk heeft ie. Leuk en spannend zijn heus niet verboden maar er is heus en serieus meer. De ‘literaire thriller’ (gemunt door de ook onlangs overleden Rinus Ferdinandusse) is en blijft een giller.
—
Marc Schoorl (Wassenaar 1962) is de auteur van onder meer de romancyclus Autobiografie van een romanpersonage. Deel 1 is Zes broers en een zus dat in december 2020 verscheen. Het werd deels als feuilleton gepubliceerd op Bazarow.com. Deel 2, Zo Vader, zo zoon, is sinds vorig jaar juli verkrijgbaar en deel 3, O moeder, zei de zoon (en hij liep de zee in) verschijnt binnenkort. Hij publiceerde het eerste & enige Nederlandstalige boek over Joy Division, een kritische hagiografie over Willem Frederik Hermans en een monografie over aforismen (Veelzeggende zinnen). Schoorl schreef voor De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland en andere bladen over literatuur en aanverwante zaken. In zijn zondagse column op Bazarow doet hij verslag van zijn schrijversleven en volgt hij kritisch het literaire wel en wee in Nederland.