[Nieuws] Er zijn weinig dingen die zo tot de verbeelding spreken als de geschiedenis. Of het nou gaat om een kleine, persoonlijke geschiedenis of het grote verhaal van de wereld. Of het nou om de gebeurtenissen van gisteren, vorig jaar of honderden jaren geleden gaat. Mensen willen lezen over, en (hopelijk) leren van de geschiedenis.
‘Ontdek gisteren, begrijp vandaag’ is dan ook het motto van de Maand van de Geschiedenis. Afgelopen zondag begon dit ‘grootste geschiedenisevenement’ van Nederland officieel aan de negentiende editie met een live-uitzending van VPRO-radioprogramma OVT vanuit het Nederlands Openluchtmuseum. Op zondag 30 oktober sluit OVT de maand ook af met de uitreiking van de Libris Geschiedenis Prijs (lees hier meer over de shortlist voor die prijs). Tot en met de dertigste zijn er door het hele land vijfhonderd activiteiten, georganiseerd in samenwerking met musea, bibliotheken, boekhandels, archieven en andere culturele instellingen.
De Maand van de Geschiedenis wordt georganiseerd door het Openluchtmuseum, samen met tientallen partnerorganisaties zoals het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Radboud Universiteit, de VPRO, NPO Kennis, Bruna, het Rijksmuseum en AKO. Bekijk alle partnerorganisaties hier.
Wat een ramp!
Het thema van dit jaar is ‘Wat een ramp!’. In de video waarin de organisatie het thema bekend maakte werd het Rampjaar 1672 genoemd als de voornaamste motivatie voor dit thema. Dit jaar is het namelijk precies 350 jaar geleden dat Nederland zijn rampjaar beleefde waarin ons land van vier kanten werd aangevallen en de regering radeloos, het volk redeloos en het land reddeloos was (aldus het gezegde). Expliciet wordt het door de organisatie niet benoemd, maar dat het afgelopen dinsdag dertig jaar geleden was dat een vliegtuig van El Al neerstortte in de Bijlmer zal wellicht ook een rol hebben gespeeld bij de keuze voor het thema.
“Van persoonlijke rampen tot catastrofes die samenleving ontwrichten: rampen zijn van alle tijden’’, aldus de organisatie. “In een periode waarin pandemieën, oorlogen, bosbranden en overstromingen de kranten en talkshowtafels in hun greep houden, onderzoeken we in oktober 2022 met het thema Wat een ramp! niet alleen de verwoestende kracht van rampen. We brengen ook een ode aan de veerkracht en weerbaarheid die een ramp in de mens kan opstuwen. En aan de creativiteit, samenwerking en innovatie die uit een vreselijke gebeurtenis kunnen voortvloeien.’’
Crisis!
Elke Maand van de Geschiedenis is er ook een essay. Na eerdere essays van Herman Pleij, Fidan Ekiz en Abdelkader Benali schreef dit jaar historicus, terrorisme-expert en hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht Beatrice de Graaf het essay. In Crisis! kijkt De Graaf naar de rol van de overheid in tijden van crisis, en de steeds achterdochtiger wordende houding van de Nederlanders tegenover de uitgestoken hand van de staat. Want wil de staat ons wel redden? Is het geen verkapte onderdrukking? Historisch gezien is dat wantrouwen een nieuwe ontwikkeling. Eeuwenlang was er helemaal geen overheid en waren we op elkaar aangewezen. Pas met de komst van het koninkrijk in de negentiende eeuw en nieuwe wetten rondom volksgezondheid, rampbestrijding en crisisbeheersing nam de overheid die taken van de burger over. In de loop van de twintigste eeuw werd de rampbestrijding steeds complexer. Of het nu om treinongelukken ging, terroristische aanslagen, overstromingen of rampen zoals de Bijlmerramp en MH17, de overheid probeerde van eerdere crises te leren en nieuwe steeds professioneler te beheersen. Tegelijkertijd namen de verwachtingen, de kritiek en de achterdocht van de burgers toe. De Graaf gaat op deze nieuwe historische ontwikkeling in en stelt zichzelf de vraag of het niet tijd is voor een nieuw besef van crisisbeheersing. Crisis! kan de gehele maand voor €4,99 gekocht worden in de boekhandel.
Met haar essay gaat De Graaf ook het land in. In Utrecht (11 oktober) en Rotterdam (17 oktober) vertelt de historicus over de manier waarop eerdere samenlevingen grote problemen overwonnen. Juist in tijden waarin alles redeloos, radeloos en reddeloos lijkt, ontstaan nieuwe ideeën en baanbrekende innovaties. Ook toont De Graaf welke lessen uit de geschiedenis meegenomen kunnen worden naar onze huidige crisisbestrijding. Tijdens de Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum houdt De Graaf ook een keynote op basis van haar essay.
Maar eerst spreekt De Graaf aankomende zaterdag tijdens de Nacht van de Utrechtse Geschiedenis, in het jaar waarin de stad 900 jaar stadsrechten viert. Tijdens die avond vertellen ook Kaj van Vliet (Het Utrechts Archief) en Bettina van Santen (Gemeente Utrecht) over de mensen die de Domstad maakten tot wat die nu is, aan de hand van verhalen uit hun afgelopen zomer verschenen boek Gekomen om te blijven.
Geschiedenis Festival met veel schrijvers
Een week later, op 15 oktober, vindt in Haarlem de zevende editie van het Geschiedenis Festival plaats. Meerdere schrijvers zijn aanwezig om te vertellen over hun historische boeken. Zo vertelt Jan Brokken over zijn nieuwe boek De Kampschilders dat op 11 oktober verschijnt. In het boek schrijft Brokken over zijn ouders Han en Olga die tijdens de Tweede Wereldoorlog in een jappenkamp in Nederlands-Indië zaten en schilders Willem en Maria Hofker en Rudolf Bonnet die in datzelfde jappenkamp terecht kwamen.
Paul Schnabel houdt een lezing gebaseerd op zijn boek Anders gekeken waarin hij aan de hand van de werken van Hollandse Meesters uit de Gouden Eeuw vertelt hoe de smaak in schilderkunst zich gedurende vier eeuwen heeft ontwikkeld.
De vijf genomineerden voor de Libris Geschiedenis Prijs 2022 (Bart van der Boom, Patrick Dassen, Anne-Lot Hoek, Luc Panhuysen en René van Stipriaan) zijn aanwezig en worden geïnterviewd door historicus Wim Berkelaar.
Schrijfster Lidewijde Paris houdt een spoedcursus literatuur lezen. Samen met het publiek onderzoekt ze hoe historie tot leven wordt gewekt, onder andere aan de hand van Het lied van ooievaar en dromedaris (genomineerd voor de Boekenbon Literatuurprijs 2022). Paris toert als De Lees!ambassade met als missie om tijdens lees!workshops en cursussen zoveel mogelijk mensen te laten zien hoe literatuur werkt aan de hand van zoveel mogelijk boeken uit de wereldliteratuur.
Daarnaast is er een heuse boekpremière. In augustus 2018 bracht het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis De Wereldgeschiedenis van Nederland uit. In dat boek beschreven ruim 100 auteurs hoe de Nederlandse geschiedenis veel meer verbonden is met de wereld om ons heen dan we altijd dachten. De Wereldgeschiedenis van Nederland liet zien hoe voor tal van ontwikkelingen en gebeurtenissen de Nederlandse geschiedenis vertakt is met de wereld. Maar ook hoe goed Nederland vergeleken kan worden met andere landen. Van het boek werden meer dan 20.000 exemplaren verkocht.
Op 20 oktober verschijnt Nog meer wereldgeschiedenis van Nederland, omdat er nog veel meer te vertellen is over de verbondenheid van Nederland met de rest van de wereld. Lex Heerma van Voss, Leo Lucassen en enkele van de andere schrijvers aan het boek presenteren tijdens het Geschiedenis Festival al enkele van de verhalen uit het boek. Ook is het boek (onder voorbehoud) alvast te verkrijgen.
Tickets voor het Festival van de Geschiedenis zijn hier te koop.
Schrijvers over grenzen
Aankomende zondag al is er in Heerlen een middag over grenzen. Want geschiedenis gaat voor een groot onderdeel over grenzen. Sprekers deze middag zijn schrijvers Milo van Bokkum en Jeroen Theunissen.
In zijn boek Grensstreken Van Bokkum onderzoekt de aantrekkingskracht van grenzen en geeft hij antwoord op de vraag waarom grenzen liggen waar ze liggen. Aan de hand van oude en nieuwe landkaarten passeren verschillende soorten grenzen de revue. Soms zijn ze loodrecht getrokken langs een liniaal en soms zijn het natuurlijke grenzen en een ander keer zitten ze zelfs niet vast aan de rest van het land.
In Ik=cartograaf doet Theunissen verslag van zijn wandeltocht door Europa, in de voetsporen van Patrick Leigh Fermor die in 1933 door een Europa aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog wandelde. Ook in het Europa van Theunissen speelt voldoende: klimaatverandering, nationalisme en een vluchtelingencrisis.
Kijk voor meer informatie en gratis tickets hier.
De sporen van Nederlands-Indië
Zondag zou je ook kunnen kiezen voor het bezoeken van een speciale editie van Books on Tour. Het literair-culturele programma staat op 9 oktober namelijk in het teken van Nederlands-Indië.
Hoofdgast is schrijver Alfred Birney, bekend van De tolk van Java. Voor dat boek ontving hij in 2017 zowel de Libris Literatuurprijs als de Henriëtte Roland Holst-prijs. In 2020 verscheen De drie rivieren, een bundeling van drie novellen over de drie rivieren die een belangrijke rol spelen in het leven van meneer B. en wat die rivieren zeggen over zijn gemengde identiteit.
Ook journalist Demi van Hulten is te gast. In 2021 bracht zij het boek De derde generatie, de kinderen en kleinkinderen van… uit, een verzameling van interviews met leeftijdsgenoten over het Indische verleden van hun (groot)ouders. Uit de bundeling blijkt hoe (verzwegen) geschiedenis doorwerkt in het heden.
De derde gast is fotograaf, filmmaker en auteur Armando Ello. Tussen 2016 en 2020 bracht hij drie (foto)boeken uit over de Indo-identiteit en de stereotypes die daaromheen nog steeds leven (Twijfelindo, IndoWorld en Ramboet Djagoeng).
Tijdens de uitzending vertellen de gasten natuurlijk over hun eigen werk maar gaan ze ook met elkaar in gesprek over de gevolgen van het Indische verleden voor de jongere generatie. De presentatie is in handen van schrijver Diederik Samwell en er is culinaire ondersteuning door Irene de Haas/Oma Reen.
Tickets zijn hier te koop.
Andere interessante evenementen voor lezers
Op 15 oktober houdt Jean-Marc van Tol, bekend van Fokke & Sukke en de historische roman Musch, een lezing over Johan de Witt, het Rampjaar en de stad Dordrecht (waar de lezing ook plaatsvindt). Dordtenaar Johan de Witt krijgt het tijdens Rampjaar 1672 zwaar te verduren. Zijn politieke carrière strandt, zijn broer Cornelis belandt in de gevangenis en het volk keert zich tegen hem. Op 20 augustus worden Johan en Cornelis in Den Haag door een menigte vermoord. De impact van deze politieke moord was en is groot. Van Tol vertelt meer over de impact van deze gebeurtenissen tijdens de interessante lezing in de Statenzaal. Gratis tickets zijn hier te verkrijgen.
Op 19 oktober geeft Natascha van Weezel het Vrijheidscollege. In 2015 schreef Van Weezel het boek De derde generatie – kleinkinderen van de Holocaust over haar ervaringen als kleindochter van Joodse onderduikers. Ook haar lezing neemt die familiegeschiedenis als uitgangspunt. Dat linkt ze aan de actualiteit en met name aan de manier waarop extremen op het politieke spectrum steeds meer aan terrein winnen. Gratis tickets zijn hier te bestellen.
Als onderdeel van de Nacht van de Geschiedenis nemen op zaterdag 29 oktober achttien jonge schrijvers het Rijksmuseum over. In de zaal met objecten uit de negentiende eeuw leiden de jonge talenten van debatcentrum deBuren de bezoekers rond met verhalen, gedichten en essays over de oude werken. De nieuwe literaire stemmen uit Nederland en Vlaanderen doen dat telkens vanuit de kernvraag ‘Wat zie je als je met oog voor naderend onheil naar deze objecten kijkt?’. De lijst met sprekers is hier te vinden, tickets voor de Nacht van de Geschiedenis koop je hier.
Verdere agenda
Natuurlijk is dit maar een dwarsdoorsnede van alle activiteiten tijdens de Maand van de Geschiedenis. Kijk hier voor de hele agenda.
—
Jochem Wijma