De mythe herverteld
[Recensie] De Griekse mythe van de Minotaurus is een van de grote verhalen uit de geschiedenis van de mensheid. Het is een half-mens, half-stier monster dat opgesloten zit in het midden van een uitgebreid labyrint. Elk jaar is Athene verplicht om veertien kinderen naar Kreta te sturen om aan de Minotaurus op te offeren. Tenminste, totdat de Atheense prins en held Theseus zichzelf aanbiedt als één van de veertien offers. Met de hulp van de Kretaanse prinses Ariadne en haar gouden draad slaagt Theseus erin om de Minotaurus te doden en van het eiland te ontsnappen met de dertien andere kinderen en Ariadne.
Een minder bekend onderdeel van de mythe is dat Theseus Ariadne vervolgens achterlaat op het nabijgelegen en vooral onbewoonde eiland Naxos. Dankzij andere mythen weten wij dat Ariadne uiteindelijk met de god Dionysus huwt en samen met hem op de Olympus woont als godin. De mythe vertelt niet waarom Theseus haar achterlaat, en evenmin wordt Ariadne’s kant van het verhaal getoond. In latere versies van de mythe is toegevoegd dat Dionysus aan Theseus opdroeg om haar achter te laten, maar Ariadne zelf blijft stil. De enige functie van deze toevoegingen was om Theseus beter voor te doen komen, terwijl Ariadne als passieve figurant achterblijft.
Om dit beeld bij te stellen schreef de Britse Jennifer Saint haar debuutroman Ariadne, waarin het verhaal van Theseus en de Minotaurus vanuit Ariadne’s oogpunt wordt herverteld. Ariadne is namelijk de vrouw waardoor alles kon gebeuren, de vrouw die de gouden draad aan Theseus overhandigde waardoor hij uit het labyrint kon ontsnappen. In Saints roman verbergt Ariadne ook zijn knots in het labyrint, zonder welke hij geen kans tegenover de Minotaurus zou hebben gehad. In Ariadne laat Saint zien waarom Ariadne haar geboorteland verried, en wat met haar gebeurde nadat Theseus haar op Naxos achterliet, zowel fysiek en voornamelijk geestelijk.
Een belangrijk thema in Ariadne is hoe vrouwen vaak het slachtoffer zijn van de grillen en fouten van mannen in de Griekse oudheid. Toen Poseidon bijvoorbeeld Ariadne’s vader strafte voor het breken van zijn belofte, was het Ariadne’s moeder die de krankzinnigheid en de moederschap over de Minotaurus te verduren kreeg. De roman draagt ook andere mythen op ter ondersteuning van dit thema, zoals het verhaal van Medusa of hoe Ariadne’s eigen vader Scylla vastbond aan de voorzijde van zijn schip. Vrouwen zijn veelal het slachtoffer van het lot, nauwelijks in staat om hun eigen leven te bepalen. Ariadne’s houding tegenover de Griekse goden in Ariadne is het best geïllustreerd met de onderstaande strofen uit Nietzsche’s Ariadne’s klacht:
“Je wilt me niet doden,
maar martelen, kwellen?
Waarom toch – mij martelen,
jij boosaardig onbekende God?”
Het is in dit sociale klimaat dat Ariadne opgroeit en is zelfs door haar vader uitgehuwelijkt aan een man van wie ze walgt. Ze besluit om haar omstandigheden niet passief te verduren, zoals haar moeder, maar juist om er tegen te rebelleren. Dus wanneer ze Theseus ontmoet, maakt ze meteen de keuze om haar geboorteland te verraden om de Minotaurus te doden. Ariadne is niet langer een jong meisje verliefd op de mannelijke Atheense prins, maar een denkend persoon die weigert de status quo te accepteren. Haar naïeve liefdesgevoelens voor Theseus spelen nog steeds een rol, maar het ondermijnen van haar vaders tyrannie is in Saints vertelling de hoofdreden voor haar rebellie.Eenmaal door Theseus alleen op Naxos achtergelaten beseft Ariadne dat, al overleeft ze haar huidige predicament, ze geen reden heeft om in leven te blijven. Ze kan niet naar haar geboorteland terugkeren, maar alleen op Nazos verder leven lijkt een uitzichtloos bestaan – totdat Dionysus arriveert. Dionysus is evenzeer het slachtoffer van de goddelijke schrikken als Ariadne’s familie. Dionysus groeide niet op op de Olympus, maar tussen sterfelijke mensen. Hij vormde vriendschappen met stervelingen en leerde de pijn van verlies. Iets waartoe de goden volgens hem niet in staat zijn:
“De goden kennen geen liefde, want ze kunnen zich niet voorstellen dat er een einde komt aan de dingen die ze leuk vinden. […] Hoe zouden ze iets kunnen koesteren of waarderen? Alles is voor hen slechts een voorbijgaand pleziertje en als ze er klaar mee zijn, komt er weer weer iets anders en daarna weer iets anders en daarna weer, tot het einde der tijden.”
Dionysus is iets nieuws voor Ariadne, een man die naar haar luistert en haar begrijpt. Iemand die niet uit is op eer ten koste van alles, of een god zoekende naar hedonistische pleziertjes. Het is niet vreemd dat Ariadne daarom eerst zijn priesteres wordt, en later zijn echtgenote.
Uiteraard is de keuze voor Dionysus vanwege puur mythologische redenen: hij is de god waarmee Ariadne in de mythen huwde. Toch lijkt Dionysus de enige logische mogelijkheid te zijn in Saints roman, gezien de grote gelijkenissen tussen hem en Ariadne. Dit kenschetst voor de hele roman: Saint bewerkt en verrijkt de mythe zonder de cohesie van het verhaal kwijt te raken.
Voor hen die mythologisch belezen zijn, biedt het plot van Ariadne weinig verrassingen. Je weet dat Theseus de Minotaurus zal overwinnen, dat hij Ariadne op Naxos achterlaat, dat Dionysus met haar trouwt. Deze kennis neemt echter niks weg van de roman. De kracht van Ariadne schuilt niet in het plot, maar in de personages en hun karakterisering. Het doel van Ariadne is namelijk om Ariadne het woord te geven en haar kant van het verhaal te laten horen. Bovendien is Saint geen strikte volger van het oorspronkelijke verhaal en schrikt er niet voor terug om bepaalde gebeurtenissen te veranderen. Het einde wijkt geheel af van de bekende mythe. Een verandering die, thematisch gezien, ongetwijfeld een verbetering van het origineel is. Saints Ariadne geeft niet simpelweg een hervertelling van Ariadne’s verhaal, maar bouwt erop met ideeën dit in het origineel nooit voorkwamen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
