Over de geboorte van een nieuwe wetenschap: de geologie
[Recensie] Verscholen achter twee blauwe fluwelen gordijnen in Burlington House, een groot herenhuis in Londen, hangt een kaart van Engeland en Wales. Gedateerd 1 augustus 1815. Met ongekende precisie zijn daarop de bodemlagen en -typen van het eiland weergegeven en ingekleurd. Het document markeerde de geboorte van een nieuwe wetenschap, de geologie, en zette het denken in gang dat de religieuze scheppingsdoctrines over oorsprong en ouderdom van de aarde definitief zou ondermijnen en dat een halve eeuw later zijn bekroning zou vinden in het werk van Darwin.
Dit pronkstuk van de moderne wetenschap is het werk van slechts één man: William Smith, een zoon van een eenvoudige smid uit een klein gehucht in Oxfordshire. In de ‘bijbel’ van Bill Bryson, Een kleine geschiedenis van bijna alles, is hij goed voor een halve bladzijde, maar nu [in 2007] is deze pionier van de ondergrond vereerd met een heel boek in Nederlandse vertaling. Terecht zo dunkt mij. Schrijver en geoloog Simon Winchester doet op heldere en betrokken wijze verslag van het opmerkelijke leven en werk van een ongeschoolde man die uiteindelijk de geschiedenis in zou gaan als ‘de vader van de Engelse geologie’. Gezegend met een scherpe waarneming, een grote reislust en een tomeloze energie en ambitie ontdekte deze mijningenieur en landmeter een aantal basisprincipes van de opbouw van de aarde. Als eerste zag hij in dat bodemlagen zich altijd in dezelfde volgorde afwisselen en dat elke bodemlaag herkend kan worden aan bepaalde kenmerkende fossielen. De aarde heeft een empirisch vaststelbare geschiedenis, voor ons gesneden koek maar in de tijd van Smith een revolutionair inzicht.
Ondanks zijn prestaties had het heel wat voeten in de aarde voordat Smith de erkenning zou krijgen die hij verdiende. Na de voltooiing van zijn geologische kaart is de glorie nog ver weg. Snobisme, klassenverschillen en afgunst van anderen spelen hem parten. Rivalen plagiëren zijn kaart. Schulden nopen hem zelfs zijn schitterende collectie fossielen voor een belachelijk klein bedrag aan de staat te verkopen. In 1819 belandt hij, berooid en vernederd, zelfs een aantal weken in de gevangenis.
Winchester weet zijn verontwaardiging over zoveel onrecht en miskenning goed op de lezer over te brengen. En het is dan ook met opluchting dat we vaststellen dat het uiteindelijk toch goed afloopt met zijn held. In 1831, op 62-jarige leeftijd, wordt hij ten langen leste onderscheiden door het wetenschappelijk establishment, verenigd in de Geological Society. ‘Hij was het die de blauwdruk maakte, het fundament legde en een aantal stevige muren oprichtte, met zijn eigen handen, zonder enige hulp…’
Ere wie ere toekomt: al is het dan wat laat.
—
Eerder verschenen in Intermediair
