Het leven van John Gabriel Stedman en zijn reis naar Suriname
[Recensie] Op 2 februari 1773 kwam de 28-jarige kapitein John Gabriel Stedman aan in Suriname. Hij zou er bijna vijf jaar blijven. Al snel na aankomst schreef hij een gedicht over de prachtige natuur ter plaatse. Hij was opgetogen over wat hij zag.
Enkele jaren later was zijn stemming anders. Nog slechts een kwart van de soldaten, die samen met hem aan land waren gekomen, was nog in leven en zelf had hij ook te maken gekregen met allerlei kwalen en ernstige ziekten. De natuur van Suriname bleek ook een moordenaar.
Dit weerhield Stedman niet om later een boek te schrijven over zijn jaren in het land. Narrative of a five years’expedition, against de revolted negroes of Surinam was de titel. Het boek kwam uit in 1796 in Londen. Tegen die tijd woonde Stedman in Engeland.
Het duurde een tijd voor de uitgever het boek op de markt bracht. Waarschijnlijk had hij gedacht dat de auteur zich scherper tegen de slavernij zou keren dan die uiteindelijk in dit boek deed. Stedman nam een genuanceerd standpunt in op dit punt. Want hoewel hij zelf verhoudingen had met meerdere slavinnen was hij in zoverre een uitzondering dat hij van één van hen, Joannna, werkelijk ging houden en zich constant bezorgd toonde over haar welzijn. Ook voor de zoon uit deze verhouding, Johnnie, zorgde hij goed. Hij liet hem, na de dood van zijn moeder, overkomen naar Engeland en gaf hem daar een goede scholing.
Het boek van Stedman werd al snel bekend en beleefde diverse vertalingen, onder andere in het Frans, Nederlands en Duits. Meer nog dan aan de tekst ontleende het boek zijn faam aan de tachtig prenten waarmee het werk was verluchtigd. Deze waren vervaardigd naar tekeningen die Stedman zelf had gemaakt tijdens zijn verblijf in Suriname. Deze prenten hebben in de loop der eeuwen een iconische waarde gekregen. In bijna geen boek of film over de slavernij ontbreken beelden over de geseling van een slavin, de aan een haak opgehangen slaaf en de geradbraakte zwarte man. Ze zijn allemaal afgeleid van de platen uit Stedmans boek.
Stedman beschreef het leven in de kolonie, vanuit de slaven, de plantagehouders, de soldaten. In het debat over de slavernij dat oplaaide aan het einde van de achttiende eeuw, verschafte hij daarmee de lezers in Europa een uniek document. Zijn beeld over de slavernij was wrang, en kon daarmee indirect zeker gezien worden als een oproep de slavenhandel en slavernij af te schaffen. Maar meer dan een oproep om de slavernij af te schaffen, deed Stedman een oproep om mensonterende toestanden in het economisch en sociaal verkeer uit te bannen. Hij was zich, als iemand met kennis van de maatschappij van binnen uit, bewust van het feit dat afschaffing van de slavernij alleen geen garantie was dat mensen beter behandeld zouden worden. Om ongeveer diezelfde reden weigerde zijn geliefde Joanna om vrij gelaten te worden, ook al kreeg ze daartoe door Stedman de mogelijkheid.
Dit boek gaat niet uitsluitend over de Surinaamse jaren van de schrijver. Het is een biografie en beslaat zijn hele leven. Van zijn geboorte in Nederland en zijn aanmonsteren bij het Schotse regiment, zijn jaren na de reis naar Suriname met zijn tweede gezin in Engeland en zijn vroege dood.
Roelof van Gelder, historicus en journalist bij NRC handelsblad heeft er een gedegen biografie, onder meer gefundeerd op Stedmans eigen dagboeken, van gemaakt. Al eerder toonde Van Gelder zich een kundig schrijver over buitenlanders in Nederlandse koloniale dienst. Zo schreef hij een proefschrift over Duitsers in dienst van de VOC. Van Gelder is er in geslaagd een biografie te schrijven over een bijzondere en toch ook weer heel gewone man. Hij weet op overtuigende wijze Stedmans afwegingen, geplaatst tegen de achtergrond van de tijd waarin hij leefde, weer te geven. Dat maakt dit fraaie boek heel leesbaar.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
