Slavernij in maatschappelijke context
[Recensie] Een zeer kritische lezer zou de uitkomst van dit boekje halfslachtig en nogal onbevredigend kunnen vinden en daarin een bevestiging van zijn vooroordeel kunnen vinden: zie je wel, met de bijbel in de hand hebben christenen de slavernij gewoon verdedigd en gepraktiseerd.
Dat wordt ook niet ontkend – dat is jammer genoeg waar zoals andere boeken aantonen – maar dat is slechts één kant van het verhaal. De werkelijkheid in de bijbel zelf is aanmerkelijk gedifferentieerder en gecompliceerder. De basis van het volk Israel is dat zij door God worden bevrijd van de slavernij in Egypte en onder leiding van Mozes een lange tocht beginnen op weg naar een nieuw en onafhankelijk bestaan in een eigen land.
Losgeld
Jezus vergelijkt zichzelf met een slaaf en zegt dat Hij is gekomen om mensen in liefde te dienen. De betekenis van zijn dood aan het kruis voor mensen wordt omschreven met het beeld van losgeld waarmee slaven destijds konden worden vrijgekocht.
Toch is dat – helaas, zouden wij vandaag misschien zeggen – maar één kant van het verhaal. We moeten erkennen dat de bijbel wat dubbel is in de benadering van slavernij. Die wordt aan de ene kant geaccepteerd als een maatschappelijk gegeven van die tijd maar tegelijk wordt er wel duidelijk gepleit voor een menswaardige omgang met slaven binnen die toenmalige context. Wangedrag van slavenhouders wordt dus niet vergoelijkt.
“De Bijbel rekent niet consequent af met het instituut slavernij. Wel legt hij de bijl aan de wortel ervan: het is niet zo dat de ene mens meer of minder waard zou zijn dan de andere, en de macht om iemand van zijn vrijheid te beroven geeft je niet het recht omdat ook daadwerkelijk te doen” (p. 4).
Dat is ons vandaag de dag waarschijnlijk niet consequent en radicaal genoeg. Slavernij wordt vandaag – eindelijk en hier en daar misschien nog wel aarzelend – erkend als iets dat onmenselijk is. In schuldverklaringen hebben onze regering en onze koning dit ook uitgesproken en die woorden hebben mensen in kwestie goed gedaan.
Wat kunnen en dienen kerken hier aan toe te voegen? Die vraag komt in dit boekje niet direct aan de orde omdat het doel van Geroepen om vrij te zijn is om de bijbel zélf te verkennen. Dat gebeurt in enkele inleidende artikelen, in bijbelstudies en persoonlijke reflecties. Ook zijn er een rubriek voor kinderen en een leesrooster. Een compleet aanbod dus om binnen kerken met het onderwerp slavernij aan de slag te gaan. Interessant is de aandacht voor de brief van Paulus aan Filémon over de slaaf Onésimus. Ook hier is de korte samenvatting dat Paulus de slavernij in zijn tijd als een gegeven erkent maar binnen die maatschappelijke context wel pleit voor een menswaardige omgang met slaven.
Het zou meer studie en een vergelijking met andere ethische onderwerpen als de man-vrouw verhouding en menselijke relaties vergen om duidelijk te maken dat de bijbel in bepaalde opzichten een tijdgebonden boek is met opvattingen die wij niet meer onverkort kunnen en willen accepteren. Mensen en samenlevingen zijn door de eeuwen heen in beweging en dat heeft onder andere geleid tot de afschaffing van de slavernij. Zonder aan de essentie van de bijbelse boodschap tekort te doen, mogen we vandaag eerlijk onder ogen zien dat wij tegenwoordig slavernij afkeuren.
Zie ook andere recensies op deze site van andere boeken over slavernij in de maatschappelijke en politieke context:
- Wij slaven van Suriname
- Slaven en vrijen onder de Nederlandse wet
- Slavernij
- Slavernij. Een geschiedenis
- Kerk, kolonialisme, slavernij
- Staat & slavernij
Marieke Hermans is product manager online educatie bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Lydia van der Meer – Boer is relatiemanager kerken bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap. Anne-Mareike Schol – Wetter is hoofd bijbelgebruik bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
