Innige taal
[Recensie] Rainer Maria Rilke is een lyrisch dichter die schrijft in de Duitse taal en leefde van 1875 tot 1926. Hij schreef verhalen, een roman en opstellen over kunst en cultuur. Ook vertaalde hij literatuur vanuit het Frans in het Duits.
Het getijdenboek werd oorspronkelijk in 1905 uitgegeven en was toen de bundeling van drie delen die verschenen in 1899, 1901 en 1903. De titel is ontleend aan de gebedsdiensten in het klooster en de biddende personen in de eerste bundels zijn een monnik en een pelgrim. In de derde bundel speelt Franciscus een belangrijke rol, naast seksualiteit en armoede.
Dit boek is een innige zoektocht naar God die niet als transcendent wordt beschouwd maar dichtbij is op aarde en in de mens zelf. De omgang met God wordt nooit een gegeven dat permanente rust biedt maar blijft een reis die een religieus mens gedurende zijn leven vergezelt, al zijn er momenten dat God dichtbij is waarin een mens zich innig met God verweven voelt:
“Ik kom weer thuis uit euforie
waarin ik mij totaal verloor.
God was het rijm, ik melodie,
het galmt nog in mijn oor” (p. 73).
De mens zoekt naar God maar God kan ook niet zonder de mens. In relationeel opzicht verschillen God en mens daarin dus niet van elkaar. De innige kleurrijke taal weerspiegelt de Romantiek waarin Rilke leeft maar het godsbeeld is voor zijn tijd ook wel opmerkelijk. God staat niet op een hoog hemels voetstuk maar in de menselijke benadering van Rilke is hij zeer dichtbij en met ons bestaan verweven.
Tegelijk blijft God ook een mysterie dat een mens nooit geheel kan doorgronden naast de vraag wie de mens ten diepste zelf is. De religieuze ervaring blijft dan ook een voortdurende gebeurtenis in de mens waarin taal uiteindelijk tekort schiet:
“Ik nader je, steeds meer nabij
met elk facet van mijn bestaan –
want wie ben ik en wie ben jij
als wij elkaar niet meer verstaan?” (p. 77).
Wie is God? In zeer beeldrijke taal zoekt Rilke naar woorden om het onzegbare,n onzichtbare en ongrijpbare mysterie van God te vertolken maar hoe dichtbij God daarin ook komt, er blijft een zekere ondoorgrondelijkheid zoals blijkt uit dit citaat:
“Er gaan geruchten dat jij zou bestaan
en twijfels die je doen vervagen.
De dromers en de twijfelaars
wantrouwen eigen vuur en vlam
en willen dat de bergen bloeden gaan
want anders word jij niet geloofd” (p. 127).
In een uitvoerig nawoord gaat Gerard Kessels, samensteller van deze bundel, in op de taal van Rilke die een levenslang verlangen is naar God die zich aan mensen geeft in hun aardse bestaan.
Het getijdenboek is een tweetalige uitgave: op de linker pagina staat de Duitse tekst en op de rechterpagina de Nederlandse tekst. Op deze wijze is vergelijking goed mogelijk.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
