Kafka in Oxford – deel 4
[Column] Laatst mocht ik voor een boek dat de Kafka-tentoonstelling in Oxford gaat begeleiden iets schrijven over vertalingen. Vertalingen zijn eindeloos interessant en ik heb er ook graag een mening over. Helaas was de redacteur van het boek, een grote Kafka-kenner, het niet eens met wat ik schreef. Maar gelukkig kan ik mijn verhaal hier wel gewoon kwijt.
Vertalen is proberen oplossen. Wat doe je bijvoorbeeld met de titel van één van Kafkas belangrijkste werken Das Schloss? Het woord betekend ‘kasteel’ maar het betekent ook ‘slot’ zoals de slot van een deur. U merkt misschien al dat in het Nederlands, hoewel in de meeste talen een keuze gemaakt moet worden in de vertaling, het woord ‘slot’ beide ladingen van het Duits dekt. De vertalingen die wel een keuze moeten maken kiezen echter altijd voor de eerste betekenis; dus heet het bijvoorbeeld The Castle in het Engels.
Boekomslagen
Maar de tweede betekenis kan dan nog op een andere manier toegevoegd worden. Op de omslag bijvoorbeeld. Een afbeelding van een kasteel is zeker de populairste optie als je naar de geschiedenis van Das Schloss-omslagen kijkt (en afbeeldingen van Kafka zelf – het literaire icoon – zijn ook heel populair). Maar sommige boekomslagen combineren een kasteel met een sleutel. Zo heeft een Engelse Penguin-editie een foto van de baard van een sleutel die op de kantelen van een kasteel lijken. En een Chinese uitgave heeft een illustratie van een sleutel waarbij de baard als een kasteel getekend is.
Het mooie aan het Nederlandse woord ‘het slot’ is dus dat dat niet nodig is. Net als in het Duitse origineel, dekt het beide ladingen. Sterker nog, het dekt ook nog een derde lading. Er zijn namelijk literaire critici die vinden dat ‘das Schloss’ toch wel erg op het woord ‘der Schluss’ lijkt – ‘het einde’ dus – een mooi woord voor een boek wat Kafka schreef in zijn laatste levensjaren. ‘Het slot’ is dus prachtig! Maar u voelt hem al aankomen: helaas heet dit boek van Kafka, dat altijd Het slot geheten heeft, in het Nederlands nu ook gewoon Het kasteel. De redenering van de vertaler Willem van Toorn – die eerder nog wel ‘Het slot’ gebruikte – is dat het woord ‘slot’ niet meer alledaags klinkt voor zo’n middeleeuws gebouw waar we normaal toch ‘kasteel’ tegen zeggen. En dat begon hem tegen te staan. Niet zo zeer in de titel, maar wel in de rest van de tekst. Én, zegt hij in de laatste zin van zijn nawoord: “ten slotte[!] heet Kafka’s roman in een aantal talen om ons heen bijvoorbeeld ook The castle, Le château, Il castello, El castillo.” Vertalers zijn ook (maar) sociale dieren.
Ik vind het jammer. Ja, het boek gaat over een kasteel, maar het gaat ook over een samenleving die ondoorgrondelijk is. En dat is ook het idee waar de dubbele betekenis van zowel ‘het slot’ als ‘das Schloss’ etymologisch vandaan komt: een gebouw dat mensen buiten de deur houdt. De redacteur van het boek waarvoor ik hierover wou schrijven was het er niet mee eens dat Kafkas titel ook metaforisch in de tweede betekenis gelezen kon worden; Kafka had dat zeker niet zo bedoeld. Maar ik denk: laat dat lekker aan de lezer over: gun haar de (ouderwetse) ambiguïteit van Het slot.
—
Voor het eerst gepubliceerd in Bazarow Magazine
(Wordt vervolgd)
Meindert Peters is postdoctoraal onderzoeker aan de faculteit voor middeleeuwse en moderne talen, en ‘Junior Research Fellow’ aan New College, beide aan de Universiteit van Oxford. Zijn onderzoeksinteresses liggen in het literaire modernisme (Kafka, Rilke, Baum), Duitse filosofie (Nietzsche, Benjamin, Heidegger), hedendaagse dans, en theorieën over het lichaam en cognitie. Samen met andere onderzoekers uit Oxford werkt hij momenteel aan een tentoonstelling over Kafka’s leven en nalatenschap, een tentoonstelling die plaats zal vinden in Oxford’s Bodleian Library in 2024. Peters werkte eerder als professioneel balletdanser. Voor Bazarow Magazine doet Peters komende tijd verslag over Kafka in Oxford.
