Kafka in Oxford – deel 3
[Column] Wat laat je zien in een tentoonstelling over literatuur? Literatuur is geen Vermeer, niet in één opslag aantrekkelijk. En hoe laat je de verbeelding van een schrijver zien zonder deze te begrenzen? Het zijn vragen die we ons voor de Kafka tentoonstelling in Oxford steeds weer stellen, zeker omdat de manuscripten van Kafka, waarvan we er in Oxford nu eenmaal veel hebben en dus centraal willen stellen, misschien niet meteen visueel aantrekkelijk zijn maar wel heel spannend.
Een van de interessantste manuscripten in Oxford is die van Het kasteel. Leg de eerste pagina naast de eerste editie van het boek bijvoorbeeld. Op de eerste pagina van de eerste editie kun je er zo een paar fouten uit halen. De belangrijkste? Als het over de straat gaat die naar het dorp van het kasteel leidt, gebruikt Max Brod, de redacteur van deze eerste uitgave, de verleden tijd (führte) terwijl Kafka het in de tegenwoordige tijd had gezet (führt). Het idee dat het dorp echt bestaat, dat er een realiteit is buiten het hoofd van de hoofdpersoon, gaat verloren.
Maar het spannendste aan dit manuscript is toch wel dat de beroemde ‘K.’, de hoofdpersoon van Het kasteel, ooit begon als een ‘Ich’. Kafka begon zijn verhaal in de eerste persoon enkelvoud. Waarom hij dat heeft veranderd? Dat lijkt alles te maken te hebben met seks.
Frieda
De manuscripten laten zien dat tot het moment dat K. seks heeft met Frieda, een barmeisje, Kafka eerst ‘Ich’ gebruikte. Was de scene (die, in vergelijking met andere seksscènes in Kafka’s verhalen, wel aangenaam lijkt) misschien te intiem om vanuit de eerste persoon enkelvoud te vertellen? Het lyrische van de seksscène lijkt juist bij de nabijheid van de eerste persoonsvorm te passen. Toch houdt precies daar ‘Ich’ op. De manuscripten laten zien dat Kafka elke voorafgaande ‘Ich’ heeft doorgestreept en vervangen met de welbekende ‘K.’. Ook de werkwoorden heeft hij netjes aangepast.
Was Kafka dan preuts? Ja en nee. Hij hield er als jongen niet van als zijn vader over seks begon (wie wel?), en diens suggestie om naar een bordeel te gaan vond Kafka dan ook vies. Maar hij bezocht ze later wel met Max Brod en hij deed ook naakt voor het open raam gymnastiekoefeningen. Er zijn ook genoeg seksueel getinte scènes in Kafka te vinden, waaronder een scène met homoseksuele sadistische handelingen in Het proces, inclusief leren outfit en zweep.
Manuscripten kunnen een hoop laten zien, vooral ook door wat er weer is weggehaald. Er valt nog veel meer te zeggen over Het kasteel. Bijvoorbeeld over de ambiguïteit die wordt gecreëerd rondom de psyche van K., juist doordat Kafka veel verklarende scènes weer heeft doorgestreept. Het is uw tijd dus zeker waard om naar de manuscripten van schrijvers te komen kijken. Het is misschien alleen niet zo instagrammable als een Vermeer.
—
Voor het eerst gepubliceerd in Bazarow Magazine
(Wordt vervolgd)
Meindert Peters is postdoctoraal onderzoeker aan de faculteit voor middeleeuwse en moderne talen, en ‘Junior Research Fellow’ aan New College, beide aan de Universiteit van Oxford. Zijn onderzoeksinteresses liggen in het literaire modernisme (Kafka, Rilke, Baum), Duitse filosofie (Nietzsche, Benjamin, Heidegger), hedendaagse dans, en theorieën over het lichaam en cognitie. Samen met andere onderzoekers uit Oxford werkt hij momenteel aan een tentoonstelling over Kafka’s leven en nalatenschap, een tentoonstelling die plaats zal vinden in Oxford’s Bodleian Library in 2024. Peters werkte eerder als professioneel balletdanser. Voor Bazarow Magazine doet Peters komende tijd verslag over Kafka in Oxford.
