Het vreemdelingenrecht is een menseneter
[Recensie] Mensensmokkelaars verdienen een fortuin aan de ellende van anderen. De boten met vluchtelingen die de Middellandse Zee oversteken staan helder op ons netvlies. Minder manifest is de vrouwenhandel. Het is het centrale thema in Het transport, de tweede roman van Ted Polet (1951). Deze spannende roman over het smokkelen van jonge vrouwen uit Rusland, die onder valse voorwendselen geronseld worden voor de prostitutie, toont enerzijds het falen van onze rechtstaat en anderzijds de worsteling van mensen die last hebben van een falende overheid die geen oog voor hen heeft, niet in hen geïnteresseerd is. Polet heeft scherpe kritiek op de Nederlandse politiek, de politie, de marechaussee, het openbaar ministerie, het Vreemdelingenrecht, het detentiebeleid en het gebruik (of misbruik als het beter uitkomt om zelf buiten schot te blijven) van de discretionaire bevoegdheid en vervat dat in een fictie. Polet stelt in het naschrift van zijn roman: “Het vluchtelingenrecht is een mijnenveld vol met ideologische bedenksels en ambtelijke procedures, waarin de menselijke maat ver te zoeken is.” Hij heeft zelf in een politiekorps gewerkt en verwerkt de gesloten cultuur van de politie in zijn roman, maar ook aspecten als de arrogantie van de macht en het etnisch profileren. Het levert een meeslepende en spannende roman op waarbij je van de ene verwondering in de andere valt.
“Het vreemdelingenrecht is een menseneter, veel mensen gaan eraan kapot”
Het verhaal kent drie grote verhaallijnen, die Polet organisch met elkaar weet te verbinden. De wederwaardigheden van pensionado Gerd Brouwer, die er van geniet om met zijn zeilboot ‘De Windvaan’ rust en de ontspanning te zoeken en met zijn familie ongewild verzeild raakt in een nachtmerrie. Gerd vertelt het verhaal vanuit het ik-perspectief. De andere verhaallijnen kennen een alwetende verteller. Een gaat over de Russische maffia en het smokkelen van jonge vrouwen naar Nederland, België en Frankrijk, en in de andere volgen we hoe de politiediensten in Nederland en in Rusland onderzoek doen en hoe in Rusland boven- en onderwereld met elkaar verbonden zijn.
Gerd zeilt samen met zijn vierentwintigjarige zoon Thijs op de Waddenzee als ze stuiten op het lichaam van een jongeman, die een zwemvest draagt. Ze proberen hem te reanimeren, roepen hulp in, maar het is te laat. Ze leggen bij de marechaussee in Harlingen een verklaring af. Een jonge vrouw, Irina uit Kaliningrad, heeft hen gezien en vraagt of ze een jongeman hebben gezien. Ze had met hem in Harlingen aan de haven afgesproken. Irina is bang en na haar verhaal gehoord te hebben brengt Thijs haar naar het station in Leeuwarden. Irina reist vervolgens af naar Amsterdam. Als ze wegvaren zien ze een roestige trawler uit Riga. Wat doet zo’n boot in Harlingen? Als Gerd later nogmaals in de buurt rondzeilt en wegens de mist overnacht op de Waddenzee komt een oranje rubberboot voorbij en hoort hij vrouwengegil. Hij meldt het aan de marechaussee, die vervolgens niets doet. Wanneer Gerd terugvaart naar Enkhuizen wordt hij door de rubberboot geïntimideerd. Inmiddels is in Kaliningrad aangifte gedaan van vermissing van een broer en een zus, Yuri en Irina, en begint een onderzoek naar vrouwenhandel. Dan wordt Thijs door Irina gebeld. Ze heeft geen paspoort en is gevlucht. Ze wordt in het huis van Gerd en zijn echtgenote Ellen opgenomen. Duidelijk is dat er meer aan de hand is. Ellen, die werkt met vluchtelingen, roept de hulp van een advocaat in. Hoe kunnen ze Irina helpen, zeker nu blijkt dat de vrouw bij wie Irina verbleef is vermoord en Amsterdamse politie een onderzoek instelt? Irina en Thijs (tussen hen slaat een vonk over) verdwijnen voor de veiligheid even van de radar en zeilen naar Friesland. Ze worden gespot door de bekende oranje rubberboot. Vanaf dat moment is het spel op de wagen. Wie is te vertrouwen? Hoe zit het met de opsporing in Rusland? Hoe kan de veiligheid van Irina gegarandeerd worden en op welke wijze kan de starre bureaucratie doorbroken worden? Hoe gaat de mensensmokkel in zijn werk en wat doen de smokkelaars als ze weten dat men hen op het spoor is?
Naast mensensmokkel zijn er nog andere thema’s die een rol spelen in het verhaal. Gerd, Thijs en Ellen Brouwer nemen hun verantwoordelijkheid om mensen in nood te helpen. Dat heeft consequenties voor hen. Ze accepteren die. Ze hadden ook kunnen wegkijken. Een ander thema is de machteloosheid van het individu tegenover de overheid. De personages ervaren dat rechtvaardigheid afhankelijk is van personen die menselijk zijn. Polet zet dat tegenover autoriteiten die zich verschuilen achter procedures, regeltjes en eigenbelang. Pas als de publieke opinie zich tegen hen keert komt er beweging. Toch is Het transport geen politiek verhaal, maar gaat het juist om mensen. Het zou ons ook kunnen overkomen.
Polet schrijft in een directe taal, zonder opsmuk. Hij weet de hoofdpersonages van het verhaal levensecht neer te zetten. Met name bij Thijs zien we ontwikkeling. Door wat hij meemaakt wordt hij sneller volwassen. De auteur kruipt in de hoofden van zijn personages en laat de lezer ervaren wat het bijvoorbeeld met je doet als je in de grensgevangenis op Schiphol zit en wat bureaucratie met je psyche doet. Zo wordt de roman een levensecht verhaal én een aanklacht.
Ted Polet is een vlotte verteller en weet de spanning goed vast te houden, onder meer door binnen de hoofdstukken de verhaallijnen te laten wisselen. Soms zijn de beschrijvingen wat te gedetailleerd. De details over wat er allemaal moet gebeuren eer een zeilboot kan vertrekken en de precisie in het opereren van de kustwacht en marine als ze de trawler willen opbrengen voeren wat te ver.
Het transport is een schokkend verhaal dat je doet reflecteren op hoe onze samenleving in elkaar zit en het doet je de vraag stellen “wat zou ik doen als…”.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
