Wat gebeurde er met opa in het vergeten Kamp Erika?
[Recensie] Hester den Boer onderzocht het oorlogsverhaal van haar opa en de weggemoffelde geschiedenis van Kamp Erika.
Je zou denken dat bijna tachtig jaar na de Tweede Wereldoorlog niet veel nieuws meer over de bezettingsperiode te vertellen valt. De generatie die nog uit eigen ervaring kan getuigen van de verschrikkingen van toen staat op verdwijnen en heeft haar verhaal al gedaan.
Hoewel, vaak ook niet: lang niet alle overlevenden hebben willen en kunnen praten, omdat de herinneringen te gruwelijk of te beschamend zijn en een mens geacht werd zich flink te houden. Bovendien hadden veel kinderen niet de moed om ernaar te vragen. Meestal hadden ze hun vermoedens, maar omwille van de huiselijke vrede lieten ze de nachtmerries van hun ouders liever met rust.
Opa was levenslustig maar ook heethoofdig
Dus, einde geschiedenis? Integendeel. Want een volgende generatie blijkt enorm nieuwsgierig te zijn en wil grondig uitzoeken wat opa en oma aan ingrijpends hebben meegemaakt na de Duitse inval.
Zoals onderzoeksjournaliste Hester den Boer (1981), die vijf jaar geleden een speurtocht begon naar het oorlogsverleden van haar grootvader Jan den Boer (1921-2018). Haar boek Kamp Erika. Het oorlogsverhaal van mijn opa en het Nederlandse kamp dat verzwegen werd is het resultaat.
Opa Den Boer was levenslustig en avontuurlijk, maar ook een ruziezoeker en heethoofd, die het vertikte om belasting te betalen. De familie meende dat dat te maken zou hebben met het verhaal dat hij in 1945 in Westerbork had gezeten voor ‘iets’ met onderduikers en een melkdiefstal. Het blijkt een flard te zijn van een geschiedenis waarachter een groot zwijgen steekt over een vrijwel verdoezeld hoofdstuk uit het Nederlandse oorlogsverleden.
Strafkamp voor landlopers
Want al gauw ontdekt Den Boer dat haar opa niet alleen in Westerbork heeft gezeten, maar ook in het zo goed als vergeten concentratiekamp Erika bij Ommen. Nederlandse rechters stuurden er vanaf 1942 aanvankelijk vooral zwarthandelaren heen. Later werd het ook een strafkamp voor landlopers, mensen uit het verzet en jongens die waren ondergedoken om aan de verplichte tewerkstelling in Duitsland te ontkomen.
Het regime was er uitzonderlijk wreed: vergeleken met de andere, bekendere kampen in Nederland als Vught en Amersfoort zijn er opvallend veel gevangenen door uitputting, mishandeling en marteling omgekomen. En de kampcommandant was weliswaar een zeer foute Duitser, maar de bewakers waren stuk voor stuk tamelijk ‘gewone’ Nederlanders en zeker niet allemaal fanatieke nazi’s of geboren sadisten.
Het kamp is nu een populaire camping
Hoe kon het dan toch zo grof uit de hand lopen daar in de bossen bij Ommen? Welke sociale mechanismen speelden een rol? En waarom is de herdenking ervan zo armetierig en moet je wel heel goed kijken om op of bij het voormalige kampterrein – sinds 1948 een populaire camping – nog een spoor van dat verleden te vinden?
Terug naar opa Den Boer. Wat heeft hij in Kamp Erika moeten doorstaan? Waarom heeft hij er nooit aan iemand over verteld en ging hij na de oorlog zo vaak kamperen in de buurt van Ommen? Waar kwamen zijn littekens vandaan? Verklaren die waarom hij zijn vrouw en zoon mishandelde? Was hij alleen maar slachtoffer of misschien ook dader? Want, spannende vraag, waarom kreeg hij in maart 1945 zomaar 250 gulden uitbetaald van Lagerwachtmeister Soetebier?
Minder interessant aan het boek is de overdaad aan psychologische overpeinzingen over wat deze kennis zou kunnen betekenen voor het emotionele ik van de schrijfster – wat dat betreft zijn de tijden van zwijgen wel veranderd. Deze persoonlijke bijvangst van de doortastende speurtocht is soms irritant, maar met dit boek zet Den Boer de bijkans verdrongen geschiedenis van Kamp Erika ferm op de kaart.
—
Eerder gepubliceerd in Trouw en Marijke Laurense
