Franse literatuur in een voorbeeldige vertaling
Soms, heel soms want het gebeurt echt maar zelden, krijg je een boek in handen dat je nooit uit zult lezen. Het beklijft, pakt je zo diep bij de kladden dat je al na de eerste dertig, veertig bladzijden voelt dat je er niet meer los van zult raken, niet na de eerste keer dat je het las, niet na de tweede of derde keer en ook niet na de tiende keer. Een boek dat dit fenomeen oplevert eindigt niet na de laatste pagina omdat het zoveel meer is dan de tekst die je las. Misschien is het een middel dat de hersenen stimuleert, een drug die op het onderbewustzijn van de lezer werkt, misschien is het juist een verdoving – het effect op de belevingswereld van wie een dergelijk boek mag lezen, is onontkoombaar en onmiskenbaar.
Hoe gelukkig moet men dan zijn wanneer een boek zowel in de oorspronkelijke taal (in dit geval Frans) alsook in een goede vertaling in de eigen bibliotheek kan worden bijgezet? En dat dan binnen een tijdspanne van 3 maanden. Het kan met La main coupée van Blaise Cendrars, dat recentelijk door Uitgeverij IJzer als De afgehakte hand werd gepubliceerd. In een (bijna) voorbeeldige vertaling van Zsuzó Pennings.
Het onderzoek van de vertaler
In deze tekst wil ik vooral op de IJzer-uitgave ingaan, zonder daarbij echt veel te refereren aan het origineel. En dan allereerst wijzen op het onderzoek dat de vertaler zal hebben moeten doen. De afgehakte hand speelt zich namelijk af gedurende de Eerste Wereldoorlog en bevat nogal wat speciale militaire termen die niet altijd een bekend Nederlands woord opleveren. Maar Pennings slaat zich erdoorheen, en met succes: de vertaling laat zich net zo vlot lezen als het origineel. Een enkel vraagtekentje hier en daar doet beslist geen afbreuk aan de kwaliteit van de vertaling. Zelfs voor wie uitputtend op de hoogte is van militaire terminologie is het lastig deze kleine vraagtekentjes te herkennen. Niets dus, dat het lezen verstoren zal!
De eigen ervaringen van Cendrar
De vraag is in hoeverre De afgehakte hand een weergave is van Cendrars eigen ervaringen in de loopgraven van WO I. Zoals de hoofdpersoon diende de schrijver in het Vreemdelingenlegioen in deze oorlog waarin hij – daadwerkelijk – zijn rechterhand verloor. Of, en in hoeverre de andere gebeurtenissen in dit boek ook op “feiten” berusten is nog maar zeer de vraag: in zijn overige boeken vermengt Cendrar waarheid en verzinsel op geraffineerde manier en dat zou bij De afgehakte hand ook wel eens het geval kunnen zijn. Voor een onderzoek naar de Eerste Wereldoorlog is dit dus geen geschikt boek. Het moet gelezen worden als de roman die Cendrars bedoelde.
Een spannend jongensboek
En als roman is dit boek absoluut geslaagd. Het is makkelijk is het om zich met de verteller te identificeren. Aan het woord is een soldaat eerste klas, die ondanks zijn rang een groep Legionairs aan het Frans-Vlaamse front leidt. Mannen, stuk voor stuk, die Cendrars met scherpe karaktertrekken neer weet te zetten, niet alleen het uiterlijk maar ook de eigenaardigheden die hun persoonlijkheid kenschetsen. De personages (of zijn het toch personen?) komen erdoor tot leven, en elk personage draagt bij aan het karakter van het commando waarover de verteller de leiding heeft.
Als in een spannend jongensboek vertelt de hoofdpersoon over de heldendaden van de Legionairs maar beschrijft daarbij ook de schrijnende omstandigheden waaronder de troep moest opereren. De snelle opvolgingen van lichtflitsen en geluiden in een Cendrars typerende stijl maken dit alles levensecht; het is alsof de lezer samen met de soldaten in de loopgraven zit en erop uit trekt om slag te leveren. En dan is het ook typisch Blaise Cendrars die zich daarbij tegoed doet aan observaties van schijnbaar minder ingrijpende gebeurtenissen.
Het boek zou hiermee kort en bondig samen zijn gevat als er niet tussen de gebeurtenissen en avonturen door ook her en der psychologische aspecten bij zouden komen (de verteller die zich afvraagt waarom hij voor het Legioen getekend heeft en zichzelf antwoordt dat het was om de mens te leren kennen zoals hij is …)
Kortom, De afgehakte hand is een boek dat vanuit meerdere gezichtspunten de moeite meer dan waard is!
—
Voor het eerst verschenen op Bazarow
