Op zoek naar wijze woorden in Bijbel en literatuur
De auteur
Alain Verheij, theoloog, schrijver, spreker en oud-speler van Trouws Theologisch Elftal, is een begaafd vertolker van de Bijbel. In een uitzinnige bui noemde ik hem zelfs eens “de Jonathan Sacks van de lage landen”.
Thematiek
Verheijs vorige boek, Geld en go€d, ging over economie, armoede en rijkdom in bijbels perspectief. Nu pakt hij een ander eeuwig relevant thema van de plank: ziekte. Wat betekent ziek zijn? Is het alleen maar rottigheid of valt er ‘zin’ in te ontdekken? Heeft het iets met God te maken? Kan ziekte een spirituele diepte en betekenis in zich dragen?
Laat het maar aan de fijnzinnige cultuuranalist Verheij over om daar genuanceerd over te spreken. De betekenis en de ervaring van ziekte zijn volgens hem door en door cultureel bepaalde thema’s. Hij laat veel mensen aan het woord die uit eigen ervaring vertellen wat ziek-zijn voor hen betekent.
Van dichteres Lieke Marsman die het banale proces van haar behandeling tegen kanker beschrijft tot Kate Bowler die haar kanker juist als een transcendente ervaring beleeft: Even though I was dying, I have never felt more alive. Hoewel ze stervende was, voelde ze zich nog nooit zo levend.
Intussen keert Verheij behalve allerhande medische en cultuurfilosofische literatuur ook de Bijbel binnenstebuiten. Regels rond ziekte in de reinheidswetten, de plaats van zieken in (of buiten!) de samenleving, verhalen over de goddelijke ‘bedoeling’ van ziektes, maar natuurlijk ook talloze wonderbaarlijke genezingen komen aan de orde.
Bethesda
Centraal staat het bijbelverhaal van de verlamde man in Bethesda, die al 38 jaar lang ziek is. Hij ligt daar bij een waterbad met geneeskrachtige werking: als het water bewoog moest je er zo snel mogelijk in zien te komen om te genezen, maar hij had niemand om hem bij die bizarre race te helpen. Vervolgens geneest Jezus hem (‘Sta op, pak uw mat op en loop’). Dit verhaal blijkt vol betekenis en diepte te zitten.
Mooie zinnen
Verheij haalt veel ervaringsdeskundigen aan, onder wie Mieke van Zonneveld: ‘Voor een gezond lichaam zijn God en dood abstracties, waarover je kunt filosoferen als je daar zin in hebt. En meestal hebben we andere prioriteiten: een trein halen, een serie kijken, een huis kopen. Gezonde lichamen willen zoveel: ze doen boodschappen, ergeren zich in het verkeer, ze sporten, ze bouwen, ze vrijen, ze eten, ze slapen, ze werken, ze consumeren, hullen zich in kleding die een ander hopelijk mooi vindt, verven hun wimpers, bruinen in de zon, sparen, verhuizen, baren, gaan uit eten, flaneren, volgen een dieet, bekijken zichzelf in de spiegel, zien een bierbuik, haarverlies, cellulitis, rimpels, of juist: jeugd, schoonheid, bekoring, maar niet: het lichaam zoals het is.’
Reden om dit boek niet te lezen
Grootste nadeel van het boek, al klinkt het gek: Verheij is zelf niet ziek. Ik hoop van harte dat dat zo blijft uiteraard, maar daardoor blijft het perspectief van het boek dat van de gezonde die over ziekte, dood en God filosofeert, zoals Van Zonneveld het hierboven noemde. Hoe invoelend Verheij ook is, en hoe knap zijn boek, het blijft een essay over ziekte en geloof dat vooral interessant is voor gezonde mensen.
Vaak blijft het bij vrij algemene mijmeringen over hoe ‘we’ tegen ziekte moeten aankijken en ‘het gesprek moeten voeren’ over ziekte in een door gezondheid geobsedeerde maatschappij. Enerzijds zus, anderzijds zo, aan nuance geen gebrek. Laten we vooral niet denken dat de auteur ook maar één religieus of wijsgerig perspectief op ziekte gemist heeft.
Reden om dit boek wel te lezen
Dit boek is weer een staaltje lenig theologiseren van essayist-met-de-Bijbel Verheij, zoals gebruikelijk uitstekend geschreven, even vlot als diepgaand. Verheij weet de grote thema’s wel te pakken in zijn werk: geld, macht, ziekte en dood. En dan op een overtuigende manier de vraag naar God en de betekenis van de Bijbel erin betrekken.
—
Eerder gepubliceerd in Trouw
