Jezus-verschijningen in poëzie en cultuur
De auteur
Willem Jan Otten is een gelauwerd schrijver, dichter en essayist. Naast grote literatuurprijzen won hij in 2022 ook de prijs voor Beste Theologische Boek met zijn lockdown-overdenkingen in Zondagmorgen.
Thematiek
Net als Zondagmorgen is ook dit boek geboren uit een wekelijkse rubriek in het Katholiek Nieuwsblad. Otten pakt hier echter wat meer zijn oude essayistische stiel op, met een mijmerende, contemplatieve touch. “Wie zeggen de mensen dat Ik ben?” vraagt Jezus aan zijn leerlingen. Het boek bevat drieëndertig antwoorden op die vraag. Drieëndertig verschijningsvormen van Jezus in films, literatuur, poëzie, liturgie, of gewoon op een alledaags moment waarin zich heiligheid aandient. Of, zoals de schrijver het zelf noemt, ‘drieëndertig manieren om hetzelfde niet te begrijpen’, want zo mystiek is Otten dan ook wel weer.
Voor wie het eerdere werk van Otten kent bevat het veel verwijzingen naar bekende bronnen: J.K. Rowling, C.S. Lewis, Dostojevski, Robert Bresson, Shusako Endo. Maar er komen ook nieuwe auteurs, filmmakers en nieuwe ervaringen aan de orde. Het gaat veelal om het werk van door Otten geliefde “niet per se geloofsbelijdende” kunstenaars waarin iets van Christus oplicht. Bovendien maakte kunstenaar Paul van Dongen bij iedere tekst een tekening, schilderij, of kleine verbeeldende impressie waarin hij hetzelfde mysterie probeert te benaderen als Otten in zijn woorden.
Jezuspoppetje
Er zijn twee verhalen, achter elkaar, waarin Jezus incarneert als een heel klein dingetje. Een poppetje.
In het eerste verhaal gaat het om het kleine gietijzeren ‘corpusje’ van Jezus aan Ottens rozenkrans, dat hij iedere avond tussen duim en wijsvinger houdt voor het slapengaan. In het volgende gaat het over het houten Jezuspoppetje dat de monniken uit de film Des Hommes et des Dieux eerbiedig in een kerststal neerleggen. En Ottens kleindochter die een soortgelijk poppetje uit de kerststal (‘Sjeesje’) achter een grapefruit in de fruitschaal terugvindt.
Om de een of andere reden vond ik dit het ontroerendste en intiemste deel van het boek. God die klein en lief wordt, als een dierbaar, teder gekoesterd popje te midden van een volwassen, ernstig mensenbestaan.
Mooiste passage
“Eens was de Sint-Nicolaasbasiliek te Amsterdam het toneel van een schouwspel dat enkele aanwezige kinderen voor een fundamenteel raadsel plaatste. Wat zij zagen was de Goedheiligman, compleet met mijter, maar zonder baard of staf. Hij schreed, gevolgd door mannen in kazuifels, door het middenpad. Het koor zong hemelse muziek, van Pärt. De Goedheiligman droeg een miniatuur doodskistje, althans daar leek het op, een kunstig bewerkt sarcofaagje.”
Een kind vroeg wat daar in zat en het antwoord luidde: “De botjes van Sint-Nicolaas”. Otten: “Een religie die een ritueel in petto heeft dat een zevenjarige doet denken dat Sinterklaas zijn eigen gebeente ten grave draagt, kan in nog zo grote crisis verkeren – verdwijnen zal zij nooit.”
Reden om dit boek niet te lezen
Sommige passages komen me net iets te bekend voor. Weer een stukje Harry Potter, weer die scène uit Stilte van Shusako Endo? Verder betrap ik mezelf erop dat ik de afbeeldingen van Paul van Dongen niet met de eerbiedige aandacht bekijk die er geloof ik wel van me verwacht wordt. Knap, ambachtelijk puik werk, dat is het zeker. Het zal mijn barbaarse protestantisme wel zijn dat ik het vooral als ‘verluchtiging’ van de tekst zie.
Reden om dit boek wel te lezen
Een liefdevol, aandachtig gemaakt en verzorgd boek, kom er maar eens om in de theologie- en religiehoek. Ik ontkom er dus niet aan om te zeggen: een heel goed kerstgeschenk. Zowel de prettige vorm als de contemplatieve ‘incarnationele’ inhoud maken dit mogelijk. De verhaaltjes brengen jezelf ook in een Christus-zoekende modus. Op een gegeven moment, wanneer het gaat over de ervaring van blindheid, worden de pagina’s zelfs zwart. Het boek neemt je op dat soort momenten mee in de ervaring die het probeert te beschrijven.
Het boek bevat ontroerende, gevoelige verhaaltjes over het verschijnen van Jezus (in heerlijkheid, in lijden of als Sjeesje in een fruitschaal). Pas op, ongelovigen: Otten kan zo smakelijk en aanstekelijk over geloven schrijven dat je er zelf ook zin in krijgt.
—
Eerder verschenen in Trouw
