Essays over het missen van God
De auteur
[Recensie] Willem Jan Otten is een gelauwerd schrijver, dichter en essayist. Sinds zijn bekering tot het katholicisme in 1999 schrijft hij ook regelmatig over zijn geloof. In 2016 was het Otten die de Amerikaanse dichter Christian Wiman in Nederland introduceerde en diens onvergetelijke essaybundel vertaalde, Mijn heldere afgrond.
Thematiek
Dit boek is geboren uit “het missen van de mis”, zoals de schrijver het noemt. Vanaf het begin van de eerste lockdown moesten gelovigen hun kerkdienst missen, om hem daarna spaarzaam op te pakken en er vervolgens weer langere tijd van af te zien. Otten maakte er een gewoonte van om op zondagochtend, tijdens de gemiste mis, te mijmeren over de teksten die op het kerkelijk leesrooster stonden en daar wat gedachten over te noteren.
Het resultaat: een boek met essays die het kerkelijk jaar op de voet volgen. Otten kiest ervoor om het te laten beginnen met ‘beloken Pasen’, de zondag na Pasen. Vandaaruit gaan we de verschillende periodes door, de verrijzenisweken, de Heilige-Geestweken, de zomer door naar de eindtijdweken, advent en kerst en dan weer richting de vastentijd. Het boek doet wat denken aan Stille omgang van Willem Barnard, ook dat bevat ‘gepeins bij de Schriften’ aan de hand van het kerkelijk jaar en is van hetzelfde soort poëtisch-sensitieve kwaliteit.
Kenmerkend
Het boek presenteert zich als een essay over het kerkelijk jaar, ‘het grootste kunstwerk van de westerse beschaving’, aldus Otten, dat volgens hem tegelijk van een grootse en heilige saaiheid is. Het leest in de eerste plaats als een reflectie op zijn eigen geloof. De afwezigheid van de kerkgang in 2020 maakt dat de auteur zich de voorbije twintig jaren herinnert – hoe het was in de kerk, hoe ze elkaar aankeken, vrede toewensten, hoe de woorden binnenkwamen. Bovenal is het een reflectie op de eucharistie, het hart van het katholieke geloof.
Het boek begint vlak na Pasen. Kenmerkend voor Ottens denken is dat daar niets triomfalistisch in zit, integendeel. Het verrijzenisgeloof is verbijsterend en ongrijpbaar. Net als de verrezen Heer die steeds verdwijnt op het moment dat hij herkend wordt. Dit spel van afwezig en aanwezig zijn, van rouwen en vieren, van zien en toch niet zien speelt voortdurend een rol in het boek. Dat raakt ook de kern van waarom het geschreven werd: het missen van de mis is heel symbolisch, want ‘de weg van het geloof is een weg van missen’.
Mooiste zinnen
“Elke mis is, hoe stamelend ook opgedragen, de theatrale, maar trage, aandachtige symbolische voltrekking van steeds dezelfde onaanvaardbare gebeurtenis die nooit helemaal ten volle door wie dan ook begrepen is, even mythisch als historisch: de rituele voltrekking van de dood van God, in de vorm van een moord, te plegen door mensen die bang en laf zijn, en die om vergeving zullen vragen bij diezelfde God. Ze zijn al vergeven, maar hoe leg je dat uit.”
Reden om dit boek niet te lezen
Het is ook gewoon een veredelde prekenbundel bij het kerkelijk jaar. Otten vermeldt de lezingen die op het rooster staan en mijmert daar wat omheen. Dat hij dat heel knap en aanstekelijk doet neemt niet weg dat dit boek soms dezelfde kalme saaiheid van de zondagse liturgie aanneemt. Opnieuw een evangelielezing, opnieuw een brief van Paulus. Opnieuw een paar goede gedachten van de intelligente voorganger. Dank u wel dominee, en tot de volgende zondag maar weer.
Reden om dit boek wel te lezen
Die saaiheid is natuurlijk bedrieglijk. De kerkelijke liturgie en de bijbehorende teksten keren je ziel steeds weer binnenstebuiten: hup, achter Jezus aan, de mysterieuze realiteit van dood en verrijzenis in. Otten weet dit meesterlijk over te dragen omdat hij zo’n meesterlijke taalgebruiker is. Het boek zit vol pareltjes van goede en frisse verwoordingen van het evangelie. Otten doet niet opzichtig aan exegese, maar geeft er blijk van heel goed geluisterd te hebben naar de bijbelwoorden. Het boek doet je met smaak en hartstocht het kerkelijk jaar beleven.
—
Eerder gepubliceerd in Trouw
